Δύο αλλαγές (σ.σ. στην ελληνική εξωτερική πολιτική), ένα μάθημα (σ.σ. για την Αλβανία)

Η πρώτη αφορά στην επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 μίλια στο Ιόνιο αντί του Αιγαίου, όπως μέχρι πρόσφατα υπήρξε ως διακηρυγμένη θέση, σύμφωνα με την παραδοσιακή στάση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Και η δεύτερη, η απόσταση από την επίσης σταθερή ελληνική θέση για την αναγνώριση πλήρους επήρειας των ελληνικών νησιών στην απέναντι ηπειρωτική ακτή. Κάτι που κατά τον Ντ. Μπουσάτι, προέκυψε με τους Οθωνούς και την πρόσφατη ελληνοϊταλική συμφωνία.

Η απόφαση της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια στο Ιόνιο Πέλαγος μεταφέρει ένα σαφές πολιτικό μήνυμα που αντικατοπτρίζει τις αλλαγές που σημειώθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια. Αυτό αποτελεί την πρώτη επέκταση μετά το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου και έρχεται αμέσως μετά τη σύναψη συμφωνιών οριοθέτησης με την Ιταλία και την Αίγυπτο, την επανάληψη διερευνητικών συνομιλιών με την Τουρκία, καθώς και τη δημόσια δήλωση σχετικά με την επικείμενη οριοθέτηση της θαλάσσιας ζώνης με την Αλβανία μέσω διεθνούς δικαστηρίου.
 

Αν και η κίνηση της Ελλάδας επηρεάζει μόνο την επέκταση της χωρικών υδάτων στο Ιόνιο, ο πρωθυπουργός Μητσοτάκης δήλωσε ότι είναι το κυρίαρχο δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα όποτε και όπου κρίνει σκόπιμο, συμπεριλαμβανομένης της νότιας Κρήτης και αλλού. Η θέση αυτή βασίζεται στη συνοδευτική δήλωση επικύρωσης της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του Montego Bay από την Ελλάδα, η οποία προβλέπει την προσωρινή εφαρμογή του πλάτους της χωρικής θάλασσας στα 6 ναυτικά μίλια, με δικαίωμα επέκτασης σε 12 ναυτικά μίλια ανά πάσα στιγμή.
 

Ωστόσο, δεδομένου του πλαισίου, στο οποίο οποιαδήποτε επέκταση στο Αιγαίο θεωρείται από την Τουρκία ως casus belli, είναι προφανές ότι αντιμετωπίζουμε μια αλλαγή στην παραδοσιακή στάση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία είχε ως στόχο να ξεκινήσει η επέκταση των χωρικών υδάτων, αρχικά από το Αιγαίο. Επομένως, αυτή η αλλαγή στάσης επιδιώκει να διαφοροποιήσει την αντιμετώπιση θεμάτων, που σχετίζονται με την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών με την Τουρκία, έναντι άλλων χωρών, αξιοποιώντας ωστόσο όσο το δυνατόν περισσότερα πλεονεκτήματα από τις συμφωνημένες ρυθμίσεις.
 

Η επανάληψη των ελληνοτουρκικών διερευνητικών συνομιλιών, κάτι περισσότερο από την παροχή λύσης στο σύνολο των σύνθετων ζητημάτων μεταξύ των δύο χωρών, στοχεύει στην άμβλυνση της μεταξύ τους έντασης και στην αποφυγή κυρώσεων της ΕΕ εναντίον της Τουρκίας, αναγνωρίζοντας τον αναντικατάστατο ρόλο της τελευταίας στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, ενώ προσβλέπει σε μια πιο ξεκάθαρη εικόνα της νέας δυναμικής στην περιοχή που αναμένεται να διαμορφωθεί με τη νέα αμερικανική κυβέρνηση του Προέδρου Μπάιντεν.

 

Η νησιωτική επήρεια των Διαποντίων

 

Η άλλη αλλαγή επιβεβαιώνει την απόκλιση από την παραδοσιακή ελληνική θέση που ζητούσε πλήρη επήρεια για τα νησιά απέναντι από την ηπειρωτική χώρα. Αυτή η αλλαγή καταδεικνύεται σαφώς στη σύναψη θαλάσσιων συμφωνιών με την Ιταλία και την Αίγυπτο.
 

Η Ιταλία και η Ελλάδα υπέγραψαν συμφωνία για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στις 24 Μαΐου 1977. Το γεγονός ότι δεν δόθηκε πλήρης επήρεια στο ελληνικό νησί Οθωνοί προκάλεσε μια τροποποίηση της μεσαίας γραμμής ισορροπίας προκειμένου να επιτευχθεί μια δίκαιη λύση. Με άλλα λόγια, τα δυο μέρη συμφώνησαν να μειώσουν την επήρεια του ελληνικού νησιού κατά 3,5% σε σχέση με την ηπειρωτική Ιταλία. Όσον αφορά την χωρική θάλασσα, για αυτό το νησί, τα μέρη δέχτηκαν αυτόματα το πλάτος των 12 ναυτικών μιλίων, καθώς η απόσταση μεταξύ αυτών των δύο χωρών εκτείνεται σε πάνω από 24 ναυτικά μίλια.

Στις 13 Ιουνίου 2020, η Ιταλία και η Ελλάδα υπέγραψαν συμφωνία για την οριοθέτηση των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών, η οποία επιβεβαιώνει τη γραμμή οριοθέτησης της συμφωνίας του 1977. Αυτή η συμφωνία επιτρέπει στους αντίστοιχους αλιευτικούς στόλους να λειτουργούν πέρα από τη γραμμή οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, χωρίς όμως να εισέρχονται στην αντίστοιχη χωρική θάλασσα, σύμφωνα με το κεκτημένο της ΕΕ. Η οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης επιτρέπει στις δύο χώρες να ασκήσουν τα κυριαρχικά τους δικαιώματα στη χρήση της αιολικής ενέργειας, των υποβρύχιων καλωδίων επικοινωνίας, της επιστημονικής έρευνας και της άγριας ζωής.

Παρά την πρωταρχική της εστίαση στο Αιγαίο, η Ελλάδα συνέχισε να συνάπτει συμφωνίες οριοθέτησης με άλλους θαλάσσιους γείτονες. Αρχικά με την Ιταλία, με την οποία συμμερίζονται τις ίδιες αλιευτικές πολιτικές, με τα κράτη μέλη της ΕΕ. Στη συνέχεια, η Ελλάδα συνήψε συμφωνία με την Αίγυπτο για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, στις 6 Αυγούστου 2020. Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η γραμμή οριοθέτησης που συμφώνησαν τα μέρη είναι μερική. Το σημείο που παραμένει αμετάβλητο είναι η θαλάσσια περιοχή μπροστά από το ελληνικό κατοικημένο νησί Καστελόριζο, που βρίσκεται μόλις 2 χλμ. από την Τουρκία. Το ελλιπές αποτέλεσμα της γραμμής οριοθέτησης Ελλάδας-Αιγύπτου προκύπτει ως αποτέλεσμα της έλλειψης μιας ελληνοτουρκικής συμφωνίας για τον προσδιορισμό του αντίκτυπου που θα είχε το Καστελόριζο στην Υφαλοκρηπίδα και στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Το νησί Καστελόριζο επηρεάζει επίσης: (i) τη δυνατότητα οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου · (ii) τη θαλάσσια γραμμή οριοθέτησης Τουρκίας-Κύπρου · (iii) τη γραμμή οριοθέτησης Ελλάδας-Κύπρου.

Η συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου επηρεάζει άμεσα το μνημόνιο που έχει υπογραφεί μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, και στην οποία αντανακλάται η γεωγραφική πραγματικότητα. Κατά συνέπεια, η γραμμή οριοθέτησης Ελλάδας-Αιγύπτου ξεκινά από την Κρήτη και τα γύρω νησιά όπως η Κάρπαθος, το Κουφονήσι, η Κάσος, η ύπαρξη των οποίων δεν έχει ληφθεί υπόψη στο μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης.

 

Το προηγούμενο της συμφωνίας Καραμανλή - Μπερίσα και τα Διαπόντια

 

Στη συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου, η επίδραση των ελληνικών νησιών στην οριοθέτηση τόσο της υφαλοκρηπίδας όσο και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης έχει μειωθεί έως και 10% μπροστά από την ηπειρωτική Αίγυπτο. Δεδομένου ότι η απόσταση μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου είναι πολύ μεγαλύτερη από 24 ναυτικά μίλια, τα ελληνικά νησιά αυτομάτως έχουν πλήρη επήρεια στα χωρικά ύδατα, δηλαδή στα 12 ναυτικά μίλια.

Η Αίγυπτος αποδέχτηκε μια μερική συμφωνία διατηρώντας παράλληλα την ουδετερότητά της απέναντι στην ελληνοτουρκική διαμάχη. Η Ελλάδα, εν τω μεταξύ, έχει εγκαταλείψει την παραδοσιακή της στάση σχετικά με τη μεγιστοποίηση της επήρειας των νησιών, προκειμένου να εξασφαλίσει μια συμφωνία που να παρακωλύει το μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης. Αν και αυτό το μνημόνιο υποβλήθηκε στον ΟΗΕ αφού υπογράφηκε από τα δυο μέρη στις 27 Νοεμβρίου 2019 ως έκφραση της πολιτικής βούλησής τους, δεν υπέχει τη νομική βαρύτητα μιας διεθνούς συμφωνίας.

Στο πλαίσιο αυτό, όταν η Αλβανία και η Ελλάδα καταφεύγουν σε ένα διεθνές δικαστήριο για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών, η νέα προσέγγιση της Ελλάδας στην άσκηση του δικαιώματος στη θάλασσα και η δημιουργία των προηγούμενων θα πρέπει να χρησιμεύσει ως μάθημα για εμάς (Αλβανία) για έναν καλύτερο προσανατολισμό, προκειμένου να επιτευχθεί μια δίκαιη και δίκαιη οριοθέτηση στο Ιόνιο Πέλαγος.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η συμφωνία του 2009 μεταξύ Αλβανίας και Ελλάδας αγνόησε σε βάρος μας το προηγούμενο που τέθηκε το 1977, μειώνοντας την επήρεια του νησιού Οθωνοί στην υφαλοκρηπίδα μπροστά από την ηπειρωτική χώρα. Αυτό το προηγούμενο επιβεβαιώθηκε επίσης στις πρόσφατες συμφωνίες Ιταλίας-Ελλάδας και Ελλάδας-Αιγύπτου.

Οι προαναφερθείσες συμφωνίες είναι χρήσιμες για να κατανοήσουμε ότι, παρά την εθνική νομοθεσία για το εύρος της χωρικής θάλασσας, το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας και η αντανάκλαση της αρχής των 12 ναυτικών μιλίων στην αντίστοιχη γεωγραφική περιοχή θα επικρατούν πάντα.

Η Ελλάδα μοιράζεται χωρικά ύδατα μόνο με την Αλβανία και την Τουρκία, καθώς οι αποστάσεις μεταξύ των ακτών είναι μικρότερες από 24 ναυτικά μίλια. Κατά συνέπεια, σε αντίθεση με τις προαναφερθείσες περιπτώσεις με την Ιταλία και την Αίγυπτο, όπου η αρχή των 12 ναυτικών μιλίων απορρέει αυτόματα από τη Σύμβαση του Montego Bay για το Δίκαιο της Θάλασσας, χωρίς να χρειάζεται να σχεδιάσουμε μια γραμμή οριοθέτησης για τα χωρικά ύδατα, στις αλβανοελληνικές και τις ελληνοτουρκικές υποθέσεις πρέπει να καθοριστούν οι γραμμές οριοθέτησης των χωρικών θαλασσών.

Τα όσα προηγήθηκαν, ειδικά στην περιοχή, είναι ενδεικτικά των προσδοκιών και του αποτελέσματος της δικαστικής διαδικασίας που θα ξεδιπλωθεί με την Ελλάδα για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών. Επομένως, απαιτείται μια συστηματική προσέγγιση από τα αλβανικά θεσμικά όργανα για να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε για την ολοκλήρωση της διαδικασίας οριοθέτησης με την Ιταλία και το Μαυροβούνιο ως στρατηγική προτεραιότητα και γιατί να μην θέσουμε τα δικά μας δεδομένα. Επιπλέον, η άσκηση του δικαιώματος της θάλασσας πρέπει να επιβεβαιώσει τη σημασία της μεσογειακής διάστασης της εξωτερικής μας πολιτικής.

* Ο Ντιτμίρ Μπουσάτι είναι πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Αλβανίας