Προς τιμήν του Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο

Εκατοντάδες αφορισμοί έχουν διατυπωθεί σχετικά με το τί, το πώς και το κατά πόσο μπορεί να μεταφραστεί η ποίηση. Το είδος του αφορισμού, βεβαίως, όταν δεν αποτελεί προσχηματική συγκάλυψη «κακίας», είναι επίτηδες άστοργο, άσπλαχνο και άδικο, και μάλιστα μέσα σε κλίμα σατιρικής κωμικότητας. Και τούτο συμβαίνει ακριβώς, επειδή ο επιδιδόμενος στο είδος έχει εξασφαλίσει για τον εαυτό του το απροσπέλαστο εκείνο σημείο του σύμπαντος, τον τόπο δηλαδή τον απλησίαστο, από όπου δύναται –με πυθαγόρειο θάρσος– να κινήσει τη γη: εν προκειμένω της ποιητικής τη γη. Στην πραγματικότητα, πάντως, βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στη βεβαιότητα που αυτός ο ίδιος τρέφει ως προς το ότι τα αφοριστικά ρήματά του θα τα τυλίξει εν τέλει και θα τα ζεστάνει η σινδόνη της ευρύτατης αποδοχής καθιστώντας τα αιωνίως δημοφιλή. Κατά βάθος οι αρνούμενοι τη μεταφρασιμότητα της ποίησης και διαλαλούντες τα σχετικά (και συνήθως ευφάνταστα) πορίσματά τους (για να μείνουμε απλώς στο υποκειμενικό επίπεδο) δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να κρύβουν την προσωπική τους αδυναμία να μεταφράσουν ποιήματα. Επειδή όμως η ιστορία των γραμμάτων και των ιδεών τούς διαψεύδει ευχερέστατα και πανηγυρικά (μιας και ανά τους αιώνες έχουν μεταφραστεί εκατομμύρια ποιήματα, από τα χρόνια του Ομήρου έως και σήμερα), φροντίζουν να εφοδιάζουν τους αφορισμούς τους με καλλιέπεια και να τους εκτοξεύουν αιφνιδιάζοντας τους αναγνώστες, ακριβώς επειδή δεν τους περιμένουν. Έτσι εξασφαλίζουν άνετα την αποδοχή των λεγομένων τους. Ανετότατα!

Αντί να λες πολλά για κάτι, στις πλείστες των περιπτώσεων αρκεί μονάχα να δείξεις κάποιον ή κάτι, και θα έχεις το παράδειγμα του σημαινόμενου σε ολογραφία. Αρκεί, λοιπόν, να δείξουμε τον αριθμό των γραπτών και των τόμων καθώς και το ίδιο το συγγράψαν υποκείμενο, και τότε θα αρθούν δια μιας όλες οι ετερόκλητες αφοριστικές διατυπώσεις και ενστάσεις σχετικά με τη μη μεταφρασιμότητα της ποίησης. Δείχνουμε εν προκειμένω τον Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο που με την απλή και ασυνόδευτη συγγραφική παρουσία του όχι μόνο καταρρίπτει τις όποιες αντιρρήσεις, αλλά και θεμελιώνει ένα στέρεο οικοδόμημα μεταφραστικού λόγου, ιδιότυπου και ιδιότροπου, παλίντροπου και παλίντονου, στη γλωσσική ήπειρο της ισπανικής λαλιάς, μιας λαλιάς χρησιμοποιούμενης σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη.

Οι ισπανόφωνοι αγαπούν τα ελληνικά γράμματα και τα υπηρετούν με φανατική αγάπη επί αιώνες. Τολμώ δε να πω ότι αυτό έγινε γνωστό τις τελευταίες μόλις δεκαετίες, από τότε που και οι Έλληνες στράφηκαν με μανική αγάπη στη μελέτη των πάσης προελεύσεως ισπανικών γραμμάτων. Και διαπιστώσαμε με ευχάριστη έκπληξη και με απερίγραπτη χαρά ότι ένας ιδιαίτερος σύγχρονος «φιλελληνισμός» εμπεδώνεται γερά και ακράδαντα σε ισπανόφωνες επικράτειες. Πλήθος μεταφραστών καταγίγνονται με τη διάδοση του ελληνικού λέγειν και συγγράψασθαι τόσο στη μητρόπολη Ισπανία, όσο και στη Λατινική Αμερική. Στο πλήθος αυτό ανάμεσα ξεχωρίζει η διαλάμπουσα προσωπικότητα του Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο, του κορυφαίου όχι μόνο μεταφραστή αλλά και στοχαστή.

Η προσωπική ιστορία του Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο καταλαμβάνει όλον τον ιστορικό χρόνο του ελληνικού πνεύματος: από τον Όμηρο έως και τους ποιητές που γράφουν και δημοσιεύουν ποιήματα στα ελληνικά σήμερα. Στη λυρική σκευή του περιέχονται δείγματα λόγου ελληνικού από όλη την ελληνική αρχαιότητα, από τη βυζαντινή εποχή, από τα πρώτα νεοελληνικά ποιητικά κατορθώματα, από τον 20ό και τον 21ο αιώνα. Είναι ένας ακάματος εργάτης των γραμμάτων μας που γνωρίζει τα ελληνικά στη συγχρονία και τη διαχρονία τους και δη σε βάθος τέτοιο, ώστε να μπορεί να περνάει με την άνεση του επαΐοντος από τους αρχαίους λυρικούς στον Ρωμανό τον Μελωδό, και από τον Έλύτη και τον Σεφέρη σε ποιητές που έκαναν τα πρώτα τους λυρικά βήματα στον 21ο αιώνα.

Περιπτώσεις μεταφραστών σαν τον Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο είναι σπανιότατες παγκοσμίως. Οι μεταφραστές αυτοί έχουν τη δύναμη φυσικών φαινομένων, καθώς επιδίδονται με πνεύμα ολοκληρωτικό στη μεταφορά και στη μεταγωγή (άλλωστε τι σημαίνουν στην πραγματικότητα οι λέξεις translation και traducción; – μεταφορά και μεταγωγή αντίστοιχα σημαίνουν!)… επιδίδονται, λοιπόν, οι άνθρωποι αυτοί οι εκλεκτοί με πνεύμα ολοκληρωτικό στη μεταφορά και στη μεταγωγή όλου του ωφέλιμου φορτίου της κουλτούρας που διακονούν: εν προκειμένω ο Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο επιδίδεται στην ασφαλή μετάδοση του ελληνικού πνεύματος στη γλωσσική του πατρίδα. Από το μέγα πλήθος των δημοσιευμάτων του ας ξεχωρίσουμε ένα: το Antología de la poesía neohelénica. Desde mediados del siglo XI hasta nuestros días, που δίνει στα ισπανικά με ιστορική σειρά το απόσταγμα όλης της νεοελληνικής ποίησης. Η ανθολογία αυτή έρχεται να προστεθεί, δίκην ευωδιαστών ανθέων σε μεταφράσματά του από τα έργα του Σοφοκλή, του Αριστοτέλη και του Ρωμανού του Μελωδού. Καλύτερον πρέσβη δεν θα μπορούσαν να έχουν τα ελληνικά γράμματα στην ήπειρο της ισπανικής λαλιάς.

Κατόπιν των ανωτέρω η επιτιμοποίηση του Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο, κορυφαίου κλασικού φιλολόγου, κραταιού ελληνιστή, ακάματου εργάτη του πνεύματος και μεταφραστή, εκτός του ότι είναι αυτονόητη, περιποιεί πρωτίστως τιμή στο Τμήμα μας, διότι θα έχουμε την αγαθή τύχη να περιληφθεί στις τάξεις του ένας κορυφαίος διανοούμενος και πρωτίστως μεταφραστής της ελληνικής λογοτεχνίας σε μια γλώσσα ομιλούμενη από πολλά εκατομμύρια φυσικούς ομιλητές της και στα δύο ημισφαίρια του πλανήτη μας. Μια διαγώνια ματιά στη βιβλιογραφία του Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο αποτελεί την πρώτη και απολύτως απτή απόδειξη της αξίας του τιμώμενου συγγραφέα. Επιτρέψτε μου να σταχυολογήσω μερικές στιγμές του φιλολογικού και λογοτεχνικού βίου του.

Ο Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο γεννήθηκε στη Σεβίλλη το 1946. Είναι διδάκτωρ της Κλασσικής Φιλολογίας. Ο τίτλος της διδακτορικής διατριβής του είναι: Κλασική αναπόληση στα έργα του Γιώργου Σεφέρη. Προηγουμένως είχε εκπονήσει μεταπτυχιακή εργασία πάνω στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη, που ήταν η πρώτη μελέτη γύρω από τη νεοελληνική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Σεβίλλης. Στο ίδιο Πανεπιστήμιο εργάστηκε επί τέσσερα έτη ως καθηγητής-συνεργάτης και δίδαξε την Ποιητική του Αριστοτέλη, το Συμπόσιο του Πλάτωνα και τα Ιπποτικά Μυθιστορήματα της εποχής των Παλαιολόγων.

Έχει συμμετάσχει σε πάμπολλα συνέδρια γύρω από την ελληνική λογοτεχνία (ενδεικτικά: στη Γρανάδα, στη Βιτόρια, στη Σεβίλλη, στους Δελφούς, στην Αθήνα, στη Λευκωσία και αλλού). Έδωσε σειρά διαλέξεων στα δύο Πανεπιστήμια της Μαδρίτης γύρω από τον Ελύτη, τον Σεφέρη, τα Ιπποτικά Μυθιστορήματα και τον Ρωμανό τον Μελωδό. Επίσης παρέδωσε επί τρία έτη μεταπτυχιακά μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδας, και συγκεκριμένα στο περιώνυμο Κέντρο Νεοελληνικών, Βυζαντινών και Κυπριακών Σπουδών.

Έλαβε δύο υποτροφίες από το ισπανικό Υπουργείο Πολιτισμού για έρευνα: τη μια για να σπουδάσει στην Αθήνα και να εμβαθύνει στο έργο της Πρώτης Μεταπολεμικής Γενιάς (η σχετική εργασία εκδόθηκε το 1991 από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου της Σεβίλλης), και την άλλη για να συγγράψει και να δημοσιεύσει μια συλλογή ποιημάτων του. Διότι εκτός από μεταφραστής ποιητικών λόγων είναι και ο ίδιος λυρικός δημιουργός, έργα του οποίου έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες. Καλεσμένος από την Ελληνική Πρεσβεία στη Μαδρίτη συνόδευσε τον Οδυσσέα Ελύτη στο ταξίδι του στο Σπίτι-Μουσείο του Χουάν Ραμόν Χιμένεθ στην Ουέλβα και στη Σεβίλλη όπου συμπαρουσίασαν την ισπανική έκδοση της συλλογής Ο ήλιος ο πρώτος. Το 1973 του απονεμήθηκε το Βραβείο Ποίησης Αδονάις, και το 1985 το Διεθνές Βραβείο Χουάν Ραμόν Χιμένεθ. Το 2019 έγινε Επίτιμο Μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών της Θεσσαλονίκης (ΕΛΘ) και το 2020 Επίτιμο Μέλος του Ομίλου Λογοτεχνίας και Κριτικής της Κύπρου (Ο.Λ.Κ.). Το 2021 ορίστηκε αντεπιστέλλον μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών (ΕΕΛ) της Αθήνας, και του απονεμήθηκε και το Βραβείο Τιμής Θανάσης Νάκας για το σύνολο του έργου του. Αν και έχει γίνει ήδη κατανοητό ας προστεθεί ότι για τον Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο στοιχείο απαράγραπτο του ελληνικού πολιτισμού αποτελούν και τα λυρικά επιτεύγματα της Κύπρου, το δε έργο του πάνω στην κυπριακή ποίηση του 16ου αιώνα και στον Πετραρχισμό αποτελεί έργο αναφοράς.

Καλωσορίζουμε τον Χοσέ Αντόνιο Μορένο Χουράδο, τέκνο διακεκριμένο της Ανδαλουσίας, στο νησί της Κέρκυρας και στο ΤΞΓΜΔ του ΙΠ. Τον καλωσορίζουμε στο νησί όπου συνέγραψε τα αριστουργήματά του ο Διονύσιος Σολωμός, και δη τον υποδεχόμαστε στο κτίριο της Ιονίου Ακαδημίας, όπου εδίδαξε φιλοσοφία ο Ανδρέας Κάλβος. Οι ιερές σκιές αμφοτέρων αγάλλονται για τούτη τη συντυχία και τον καλωσορίζουν και αυτές στο νησί των γραμμάτων, των τεχνών και της μουσικής. Καλωσορίζουμε όλοι μας με ευφροσύνη τον εξαιρετικό, τον πανάξιο νέο συνάδελφό μας στο ΤΞΓΜΔ. Benvenido! Enhorabuena, don José Antonio!