Πάσχα στην Κέρκυρα: Η Μαστέλλα - Το έθιμο των Πινιατόρων
Μαστέλλα
13 Απριλίου 2023
/ 12:29
Η προέλευση, οι συμβολισμοί, οι πρασινάδες, το υγρό στοιχείο, τα κέρματα, ο «εκλεκτός»
ΚΕΡΚΥΡΑ. Το μαστέλλο: Λεξικογραφικά (ιταλ. mastello) περιγράφεται είτε (1) ως πλατύ, ξύλινο δοχείο, με στενότερη βάση, για υγρά, το οποίο χρησιμοποιούσαν σε μαγειρεία και υποδηματοποιεία ως τις αρχές του 20ού αι., είτε (2) ως δοχείο, παρεμφερές του παραπάνω, που, με περιεχόμενο 48 οκάδες (ή 7 σέκια), χρησίμευε ως μονάδα βάρους για χονδρική πώληση κρασιού στη Βενετία και σε ελληνικά νησιά - κατ’ αρχήν, τα άλλοτε ενετοκρατούμενα. Η ρίζα προέλευσης του εθιμικού «βαρελιού» ...
Η σύνδεση
Παλαιόθεν, η (κερκυραϊστί) «μαστέλα» είχε ήδη τοποθετηθεί στην Πίνια (αγορά) έως την Κυριακή των Βαϊων, στολισμένη «με δάφνες, αργότερα με μυρτιές» ή κλαδιά κυπαρισσιού (παλαιές αναφορές προσθέτουν πασχαλιές + βέρντε). Συμβολικά, συνεχίζει η Βουσολίνου - Ανυφαντή, προς «την πορεία του Ιησού προς την Ιερουσαλήμ», μετά το θαύμα της Ανάστασης του Λαζάρου και τη λαϊκή υποδοχή του, πάνω στο γαϊδουράκι, με το λαό να κρατά «κλάδους φοινίκων, δηλαδή βάγια».
Οι Πινιατόροι
Άλλοτε, την ευθύνη του στολισμού, είχαν οι «πινιατόροι». Οι φακίνοι, οι αχθοφόροι, οι χαμάληδες «της Πίνιας» και του λιμανιού (pigna > pino = κουκουνάρα, σε ανάμνηση των κουκουναριών στα πέριξ του παλαιού ναού του Αγίου, στο Σαρόκο). Οι ίδιοι φρόντιζαν να γεμίσουν και το βαρέλι «με θάλασσα» (νερό), ενώ αυτοί καρπώνονταν και τα κέρματα, που, ως σήμερα, συνηθίζουν να πετούν στη «μαστέλα» οι περαστικοί, όλη τη Μ. Εβδομάδα. «Για το καλό» ή προς εκπλήρωση κάποιας επιθυμίας.
Ο εκλεκτός
Πριν τη σύγχρονη... παντοκρατορία «του Σπύρου», ο «εκλεκτός», που στην πρώτη Ανάσταση (11.00), βουτούσε στη «μαστέλα» (κι έβρεχε το λαό / «έπαιρνε τον σίσκλο», έλεγαν) ήταν επίσης δουλειά των Πινιατόρων: όποιος τους, προλάβαινε. Παλαιές αναφορές λένε κι αυτό: πινιατόροι περιφέρονταν στην πιάτσα κι επέλεγαν κάποιον για... ρίψη: «Ως το πρωί του Μ. Σαββάτου πολλοί είχαν γίνει “θύματά” τους», γράφει η Ανυφαντή˙ υποψία και για... μεγαλοβδομαδιάτικα, άλλοτε, «μπουγέλα».
Το νερό
Σε σχέση, κατ’ εκδοχή, με το «νίπτω τας χείρας» του Ποντίου Πιλάτου (ενδιαφέρον και το σχόλιο Κλήμη, πως το πρωί τα γυναικόπαιδα «νίβονταν» μόνο μετά την πρώτη Ανάσταση -μένοντας, μετά, ασκούπιστα- ορισμένοι δε, το έκαναν στη θάλασσα). Αλλά και σε πιθανή σύνδεση με το αίμα των αμνών, που με την πρώτη Ανάσταση σφάζονταν σ’ όλη τη «χώρα»: «Οι εκ του λαού εν τη αγορά εμβάπτουσι χείρας και κεφαλήν εν τη μαστέλα και αποπλύονται», έγραφε ο Παπαγεωργίου (1889).
Σήμερα
Θεματοφύλακας, πλέον, του εθίμου είναι ο Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων, τα μέλη του οποίου «τρέχουν» όλες τις διαδικασίες (στολισμός «με πρασινάδες», γέμισμα με νερό, μεταφορά σε συνεργασία με τον Δήμο). «Συλλογική δουλειά των μελών του Οργανισμού, την εβδομάδα πριν των Βαϊων», όπως σημειώνει ο πρόεδρος του ΟΚΕ, Βασίλης Κοντός. Η μαστέλα, δρύινη, τον υπόλοιπο χρόνο φυλάσσεται σε δημοτικό χώρο. «Πότε κατασκευάστηκε η συγκεκριμένη; Καλή ερώτηση...»
ΗΛΙΑΣ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ
Η σύνδεση
Παλαιόθεν, η (κερκυραϊστί) «μαστέλα» είχε ήδη τοποθετηθεί στην Πίνια (αγορά) έως την Κυριακή των Βαϊων, στολισμένη «με δάφνες, αργότερα με μυρτιές» ή κλαδιά κυπαρισσιού (παλαιές αναφορές προσθέτουν πασχαλιές + βέρντε). Συμβολικά, συνεχίζει η Βουσολίνου - Ανυφαντή, προς «την πορεία του Ιησού προς την Ιερουσαλήμ», μετά το θαύμα της Ανάστασης του Λαζάρου και τη λαϊκή υποδοχή του, πάνω στο γαϊδουράκι, με το λαό να κρατά «κλάδους φοινίκων, δηλαδή βάγια».
Οι Πινιατόροι
Άλλοτε, την ευθύνη του στολισμού, είχαν οι «πινιατόροι». Οι φακίνοι, οι αχθοφόροι, οι χαμάληδες «της Πίνιας» και του λιμανιού (pigna > pino = κουκουνάρα, σε ανάμνηση των κουκουναριών στα πέριξ του παλαιού ναού του Αγίου, στο Σαρόκο). Οι ίδιοι φρόντιζαν να γεμίσουν και το βαρέλι «με θάλασσα» (νερό), ενώ αυτοί καρπώνονταν και τα κέρματα, που, ως σήμερα, συνηθίζουν να πετούν στη «μαστέλα» οι περαστικοί, όλη τη Μ. Εβδομάδα. «Για το καλό» ή προς εκπλήρωση κάποιας επιθυμίας.
Ο εκλεκτός
Πριν τη σύγχρονη... παντοκρατορία «του Σπύρου», ο «εκλεκτός», που στην πρώτη Ανάσταση (11.00), βουτούσε στη «μαστέλα» (κι έβρεχε το λαό / «έπαιρνε τον σίσκλο», έλεγαν) ήταν επίσης δουλειά των Πινιατόρων: όποιος τους, προλάβαινε. Παλαιές αναφορές λένε κι αυτό: πινιατόροι περιφέρονταν στην πιάτσα κι επέλεγαν κάποιον για... ρίψη: «Ως το πρωί του Μ. Σαββάτου πολλοί είχαν γίνει “θύματά” τους», γράφει η Ανυφαντή˙ υποψία και για... μεγαλοβδομαδιάτικα, άλλοτε, «μπουγέλα».
Το νερό
Σε σχέση, κατ’ εκδοχή, με το «νίπτω τας χείρας» του Ποντίου Πιλάτου (ενδιαφέρον και το σχόλιο Κλήμη, πως το πρωί τα γυναικόπαιδα «νίβονταν» μόνο μετά την πρώτη Ανάσταση -μένοντας, μετά, ασκούπιστα- ορισμένοι δε, το έκαναν στη θάλασσα). Αλλά και σε πιθανή σύνδεση με το αίμα των αμνών, που με την πρώτη Ανάσταση σφάζονταν σ’ όλη τη «χώρα»: «Οι εκ του λαού εν τη αγορά εμβάπτουσι χείρας και κεφαλήν εν τη μαστέλα και αποπλύονται», έγραφε ο Παπαγεωργίου (1889).
Σήμερα
Θεματοφύλακας, πλέον, του εθίμου είναι ο Οργανισμός Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων, τα μέλη του οποίου «τρέχουν» όλες τις διαδικασίες (στολισμός «με πρασινάδες», γέμισμα με νερό, μεταφορά σε συνεργασία με τον Δήμο). «Συλλογική δουλειά των μελών του Οργανισμού, την εβδομάδα πριν των Βαϊων», όπως σημειώνει ο πρόεδρος του ΟΚΕ, Βασίλης Κοντός. Η μαστέλα, δρύινη, τον υπόλοιπο χρόνο φυλάσσεται σε δημοτικό χώρο. «Πότε κατασκευάστηκε η συγκεκριμένη; Καλή ερώτηση...»
ΗΛΙΑΣ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ
