Αναγνώριση της Βυζαντινής Μουσικής κληρονομιάς από την UNESCO. Και το θέμα της κερκυραϊκής ψαλτικής

ΚΕΡΚΥΡΑ. Λίγες ημέρες πριν την εκπνοή του 2019, η UNESCO έλαβε μια ιδιαίτερα σημαντική απόφαση για την ελληνική εκκλησιαστική μουσική κληρονομιά. Ο λόγος για την έγκριση εγγραφής της Βυζαντινής Μουσικής στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας, από τη Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης, «η βυζαντινή μουσική και ψαλτική, ως ζωντανή παραδοσιακή τέχνη στην Ελλάδα και στην Κύπρο, είναι από τα σημαντικότερα πολιτισμικά αγαθά, που συμβάλλουν δυναμικά στον αυτοπροσδιορισμό και την αυτογνωσία του νεότερου ελληνισμού». Στη σχετική απόφαση επισημαίνεται επίσης το γεγονός ότι πρόκειται για μουσικές δημιουργίες εξαρχής προορισμένες να βοηθήσουν τους πιστούς στο να προσεγγίσουν τον λόγο των Ιερών Ακολουθιών και ότι αυτή ακριβώς η έμφαση στον λόγο των ορθόδοξων εκκλησιαστικών κειμένων βοήθησε καθοριστικά στη διατήρηση γενικότερα της ελληνικής γλώσσας ως ομιλούμενης ακόμη και την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Τέλος, τονίζεται το ότι η απόδοση των μελωδιών αυτών στις εκκλησιαστικές ακολουθίες βασίζεται τόσο στη σημειογραφία, όσο και κυρίως σε μνημοτεχνικές μεθόδους, στοιχείο που συνέβαλε καθοριστικά στη διαφύλαξή της σε περιόδους χαμηλού αλφαβητισμού.

Η Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς αποτελεί διεθνή Συνθήκη που υιοθετήθηκε από την UNESCO το 2003. Δημιουργήθηκε με στόχο να αποτελέσει ένα θεσμικό εργαλείο διαφύλαξης των διαφόρων ανά τον κόσμο στοιχείων πολιτιστικής κληρονομιάς, που δεν έχουν απαραιτήτως απτή/υλική υπόσταση, αλλά αποτελούν πολιτισμικές πρακτικές οι οποίες συγκροτούν τη ζωντανή παράδοση (π.χ. μουσική, χορός κ.ά.). Από την Ελλάδα η εν λόγω Σύμβαση αναγνωρίστηκε και κυρώθηκε το 2006. 

 

Η κερκυραϊκή ψαλτική

 

Η διεθνούς κύρους απόφαση αυτή της UNESCO, έρχεται να υπογραμμίσει και τη δική μας ευθύνη διατήρησης και διαφύλαξης όχι μόνο της ευρύτερης βυζαντινής μουσικής παράδοσης, αλλά και των κατά τόπους ιδιωμάτων της. Μια τέτοια περίπτωση είναι η επτανησιακή ψαλτική και, εν προκειμένω, η ιδιάζουσα πολυφωνικής υφής κερκυραϊκή της έκφανση. Αυτή η τελευταία αποτελεί ένα κράμα αυθεντικών στοιχείων βυζαντινής ψαλτικής, δυτικότροπων στοιχείων από την Κρητική Ορθόδοξη (μετά και από την έλευση πολλών Κρητών στα Επτάνησα, την περίοδο 1646-1669) αλλά και αυτή καθ’ αυτή την Λατινική εκκλησιαστική μουσική (λόγω της Ενετικής κυριαρχίας και της πολυετούς συνύπαρξης ορθοδόξων και ρωμαιοκαθολικών), καθώς επίσης και πρακτικών της επτανησιακής δημοτικής/λαϊκής παράδοσης. 

Τα τελευταία χρόνια, συχνά-πυκνά έρχεται στο προσκήνιο  -άλλοτε σοβαρά και βάσιμα, άλλοτε γραφικά-  η συζήτηση περί του κινδύνου αλλοίωσης ή και εξαφάνισης του τοπικού αυτού ιδιώματος. Ως εκ τούτου, θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ξεκινήσει κάποια στιγμή μια αδογμάτιστη προσπάθεια (ακόμη και με τη μορφή ανοιχτής συζήτησης) όλων των εκκλησιαστικών, ακαδημαϊκών και λαογραφικών φορέων, ώστε αφενός να οροθετηθεί τεκμηριωμένα τι αποτελεί κερκυραϊκή ψαλτική, αφετέρου αυτή να αναδειχθεί και να διατηρηθεί προστατευμένη ως ζώσα παράδοση, ανεξαρτήτως των εκάστοτε επιλογών προσώπων ή θεσμών.