Στολίζοντας τον Επιτάφιο - Μια ματιά πίσω απ’ τον παραδοσιακό τρόπο της Κέρκυρας

ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ Ο ακριβής λειτουργικός όρος, αφορά στο (χρυσοκέντητο, βυσσινί) ύφασμα, με την απεικόνιση του σώματος του Ιησού, μετά την Αποκαθήλωση, πλαισιωμένο απ’ την θρηνούσα Παναγία, αγγέλους κι ευαγγελικές μορφές (κατηγορία ιερών εικόνων). Συνεκδοχικά, όμως, «πιάνει» όλο το κουβούκλιο. Στην Κέρκυρα περιφορές Επιταφίων επιβεβαιώνονται από Ενετοκρατίας (16ος αι., από κοινού ορθόδοξοι - καθολικοί). «Το σώμα του Χριστού, με τη μορφή της όστιας σε αρτοφόριο, σκεπασμένο με λεπτό κάλυμμα, ήταν τοποθετημένο σε κουβούκλιο (bara)», γράφει η Νικηφόρου.

MAZΩΞΗ O στολισμός, «με ιερή αφοσίωση», γινόταν βράδυ Μ. Πέμπτης, μετά την Ακολουθία των Παθών (αργότερα, ξημέρωμα) απ’ τις γυναίκες των χωριών - ενοριών (παλαιά, κοριτσιών). Συνοδεία, κατά τον Στ. Πουλημένο, «μελωδικών στίχων απ’ τα εγκώμια του Επιτάφιου Θρήνου ή το Τραγούδι της Παναγιάς, το γνωστό στην τοπική παράδοση “Καλό ‘ναι τ’ Άγιος ο Θεός”, όπου αποδίδονται με λαϊκό 15σύλλαβο στίχο (46 - 101 τ’ όλον), τα κυριότερα σημεία των Ευαγγελίων, τα σχετικά με την πορεία του Ιησού προς το σταυρικό θάνατο, τον θρήνο της Παναγιάς και τέλος, την Ανάσταση».

ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ Τριών βασικών χρωματισμών, με σημειολογική αξία: κόκκινο (αίμα), μωβ (πένθος), λευκό (αγνότητα). Η συλλογή γινόταν το πρωί απ’ τους ανοιξιάτικους κήπους και αγρούς - ό,τι φρέσκος άνθος / αγριολούλουδο προσέφερε, κατά τόπους, η φύση: πασχαλιές, ίριδες, ζουμπούλια, μαργαρίτες, βιολέτες, ανεμώνες, φρέζιες, κρίνους, αμάραντους, τριαντάφυλλα, γαρύφαλλα και πρασινάδες... Κατά τον πολύτιμο, Στ. Πουλημένο, στην Κέρκυρα, «ιδιαίτερη προτίμηση έχουν οι άγριες, λευκές μαργαρίτες (περασμένες σε κλωστή, σχήμα γιρλάντας)», ενώ η Β. Καλτσή, δίδει δημοφιλείς και τους λεμονανθούς.

Διαχωρίζοντας άνθη & πρασινάδες

Αγριομαργαρίτες του κερκυραϊκού αγρού

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Σε μια πλήρη εκδοχή επιταφίου, στόλιζαν τέσσερα μέρη: τη βάση, τον κορμό (οι τέσσερις κολόνες - επιλογή αναρριχώμενων ειδών), τον τρούλο (θόλο) και το σταυρό. Τα λουλούδια πρώτα τα διαχώριζαν, κατά είδος και χρώμα, κόβοντας το περιττό μήκος των κοτσανιών. Ενώ, προς καλύτερη στήριξή τους, «τα γαρύφαλλα, τα τριαντάφυλλα κ.λπ., προσαρμόζονται πάνω σε κλαδάκια μυρτιάς, καλύπτοντας τις άλλες επιφάνειες και τον σταυρό στην κορυφή του κουβουκλίου» (Στ. Πουλημένος). Ενίοτε, σε άλλες περιοχές, μαρτυρείται η, στο τέλος, τοποθέτηση μελισσοκεριών, στις τέσσερις γωνίες.

ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ Κατά τον Εσπερινό της Αποκαθήλωσης (μεσημέρι Μ. Παρασκευής), τοποθετείται απ’ τον ιερέα ή διάκονο στην Αγ. Τράπεζα. Κάποτε, αλειμμένος με αρωματικό έλαιο. Επ’ αυτού, τοποθετούνται κάλυμμα του Αγ. Ποτηρίου («αήρ») και Ευαγγέλιο. Προς το τέλος της Ακολουθίας, ο ιερέας τον μεταφέρει σε διακοσμημένη έδρα, στο κέντρο του ναού. «Στην εικόνα ρίχνουν ροδοπέταλα, ενώ ο ιερέας τον ραντίζει με μύρα κατά το εγκώμιο, “Έραναν τον τάφοι αι Μυροφόροι μύρα...”» (Στ. Πουλημένος).

ΦΥΛΑΧΤΟ Τα λουλούδια των Επιταφίων θεωρούνταν πως έχουν «μαγικές» ή/και θεραπευτικές ιδιότητες (ιδίως, λέει μια παράδοση, αν «είχαν κλεφτεί από ξένους κήπους»). Γι’ αυτό, μετά το τέλος της περιφοράς, οι πιστοί κοιτούσαν ν’ αποσπάσουν κάποιο (ή τους έδινε ο ιερέας), το οποίο είτε έβαζαν στο εικονοστάσι, είτε πετούσαν στους αγρούς (για καρποφορία), είτε έφτιαχναν φυλαχτά (για τα παιδιά ή τους ναυτικούς), είτε το έβραζαν ως φάρμακο (π.χ. για τον πονοκέφαλο).

Φτιάχνοντας το παραδοσιακό «στεφάνι» (Παναγία Ξένων)

Κεντρική Φώτο: Γυναίκες στολίζουν επιτάφιο στο Μαθράκι

EN THE MAGAZINE Απρίλιος 2022