Σπάζοντας τον κύκλο των χαμένων ευκαιριών

Το 2024 συμπληρώθηκαν 200 χρόνια από την ίδρυση της Ιονίου Ακαδημίας, του πρώτου ανώτατου πνευματικού ιδρύματος στον ελλαδικό χώρο, και 40 έτη από την ίδρυση του ιστορικού διαδόχου του, του Ιονίου Πανεπιστημίου. Η επανίδρυση ενός ανώτατου πανεπιστημιακού ιδρύματος στην Κέρκυρα και τα Ιόνια Νησιά αποτέλεσε διακαή πόθο της τοπικής κοινωνίας και εκφράστηκε ως κομμάτι μιας συνεκτικής πολιτικής  αποκέντρωσης και ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας με κύριο όχημα την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Μαζί με το Ιόνιο Πανεπιστήμιο ιδρύθηκαν τα πανεπιστήμια Αιγαίου και Θεσσαλίας.

Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα της ομιλίας του Ανδρέα Παπανδρέου, στο ιστορικό δημαρχείο του Σαν Τζιάκομο στις 21 Μαΐου 1982, στο οποίο ο τότε πρωθυπουργός αναφέρεται στην ‘’αλλαγή του σχήματος της μονόπλευρης ανάπτυξης’’ και τους ‘’μακροπρόθεσμους κινδύνους για την απασχόληση και την ευημερία του Κερκυραϊκού Λαού’’. Παράλληλα, τονίζεται η επένδυση στην κουλτούρα, στις γλώσσες και στον πολιτισμό, ως εργαλείο ανάπτυξης και ευημερίας για τον τόπο.  Σήμερα, τα όρια της μονόπλευρης αυτής ανάπτυξης γίνονται καθημερινά μια βιωμένη πραγματικότητα για κάθε Κερκυραίο και Κερκυραία. Από την κατακόρυφη αύξηση του κόστους ζωής λόγω και του εξευγενισμού ως τις ανεπαρκείς υποδομές, και από την επισφαλή εργασία στον τομέα των τουριστικών επιχειρήσεων ως την μη παραγωγή υπεραξίας για τον τόπο. Για τη σχολή σκέψης που εκπροσωπούσε ο Παπανδρέου, αντίβαρο σε αυτή την πραγματικότητα θα ήταν η εστίαση της ακαδημαϊκής δουλειάς και ανάπτυξης γύρω από τον πολιτισμό, την κουλτούρα και τις γλώσσες.  Λίγα χρόνια αργότερα μάλιστα από την ομιλία αυτή, το 1998, η τότε κυβέρνηση θα προτείνει  την ίδρυση ενός φορέα με την επωνυμία ‘’Ιόνιος Ακαδημία’’  στην Κέρκυρα ως ένα Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο, στα πρότυπα του ΕΠΙ της Φλωρεντίας, υπό την χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και την Προεδρία του πρώην επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής  Ζακ Ντελόρ, με κύριο έργο την εκπόνηση μελετών και προετοιμασία της Ένωσης ενόψει της διεύρυνσης προς τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η προσπάθεια δεν αγκαλιάστηκε από το Υπουργείο Παιδείας και τις τοπικές αρχές με αποτέλεσμα να παραπεμφθεί στις ελληνικές καλένδες. 

Σήμερα, τίθενται πολλαπλά ερωτήματα σχετικά με κεκτημένα που θεωρούσαμε δεδομένα τις προηγούμενες δεκαετίες.  Ένα από αυτά σε τοπικό επίπεδο είναι, κατά πόσο η μονόπλευρη τουριστική ανάπτυξη, θα συνεχίσει να αγνοεί την κοινωνική και πολιτισμική συνιστώσα. Σε επίπεδο προτάσεων, εάν οι δημιουργικές βιομηχανίες, ο πολιτισμός και η κουλτούρα μπορούν να αποτελέσουν μια πραγματική αναπτυξιακή εναλλακτική για τον τόπο, συνδυαστικά με τον τουρισμό. Αξίζει παράλληλα να αναλογιστούμε γιατί χάθηκαν τεράστιες ευκαιρίες και πως ανάλογα λάθη θα αποφευχθούν στο μέλλον. 

Εστιάζοντας στο Πανεπιστήμιο, οι πρόσφατες εξελίξεις στο επίπεδο της παιδείας με την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων, θα επιφέρουν πολλαπλές πιέσεις στη λειτουργία και την επιβίωση των περιφερειακών πανεπιστημίων στη χώρα, με συσσώρευση των φοιτητών στα μεγάλα αστικά κέντρα. Απέναντι σε αυτή τη νέα πραγματικότητα που θα αρχίσει να μορφοποιείται σταδιακά, τα περιφερειακά πανεπιστήμια καλούνται να εκμεταλλευτούν τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα και να συνδεθούν με έναν πιο διαδραστικό τρόπο με τις τοπικές κοινωνίες.  Στην περίπτωση του Ιονίου Πανεπιστημίου υπάρχουν και επιπρόσθετες πιέσεις, όπως η αδυναμία εύρεσης και μετέπειτα το δυσβάσταχτο κόστος ενοικίου κατοικίας, η νησιωτικότητα και η εφαρμογή της ΕΒΕ όχι μόνο μείωσαν τους αριθμούς των εισακτέων αλλά οδηγούν και σε χαμηλό ποσοστό αποφοίτησης (52,8%) ή και παράτασης των σπουδών. Παρά τις αξιέπαινες προσπάθειες των πρυτανικών αρχών για εκσυγχρονισμό και μετονομασία τμημάτων, είναι εμφανές ότι χρειάζεται μια νέα ολιστική στρατηγική για τον ακαδημαϊκό θεσμό του Ιονίου.

Αρχικά, η επένδυση στην εξωστρέφεια και στις συνέργειες που αναδεικνύουν τον διαχρονικά στρατηγικό ρόλο της Κέρκυρας ως γέφυρας μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Απτό παράδειγμα η ίδρυση Κέντρου Σινολογίας στην Κέρκυρα. Θα μπορούσαμε όμως να κάνουμε και το επόμενο βήμα. Εμπνεόμενοι από την χαμένη ευκαιρία του 1998 να διεκδικήσουμε και να δημιουργήσουμε ένα ευρωπαϊκό κέντρο μελετών για τη σχέση της γηραιάς ηπείρου με την Κίνα, την Ινδία και της χώρες της ΝΑ Ασίας, χτίζοντας επάνω στο πολιτισμικό αποτύπωμα του μουσείου ασιατικής σχέσης. Σε αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσε να βοηθήσει και η αναβίωση του ‘’AgoraofCorfu’’, αυτή τη φορά ως σημείο στρατηγικού διαλόγου της Ε.Ε με χώρες της Ανατολής και τη συμμετοχή σημαντικών προσωπικοτήτων, πανεπιστημίων και επιχειρήσεων με θέματα όπως το κράτος πρόνοιας και το διεθνές εμπόριο, με στρατηγικό ορίζοντα την Ελληνική Προεδρία της Ε.Ε, τον Ιούνιο του 2027. Παράλληλα, οι επιτυχίες του Ιονίου Πανεπιστημίου στον τομέα της Ιατρικής Ακριβείας θα μπορούσαν να κεφαλαιοποιηθούν με την ίδρυση ενός ερευνητικού κέντρου για τη νόσο Alzheimer, ακόμα και στο χώρο του Παλαιού Γηροκομείου στο λόφο Αβράμη, καθιστώντας την Κέρκυρα ηγέτιδα σε αυτό τον τομέα, λαμβάνοντας υπόψη και τις δημογραφικές πραγματικότητες της ηπείρου μας.  Εύλογα ανακύπτει το ερώτημα της χρηματοδότησης τέτοιων δράσεων και μπορεί να απαντηθεί από την ικανότητα της τοπικής ηγεσίας να διεκδικήσει με σχέδιο, καρπό ορθής στελέχωσης και προγραμματισμού, μια συμβιωτική σχέση τόσο με φορείς της αγοράς όσο και με το χρηματοδοτικό οικοσύστημα των Βρυξελλών.

Σχετικά με τη διάδραση, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, ακολουθώντας το μοντέλο ανάπτυξης του τριπλού έλικα (Πανεπιστήμιο, Επιχειρηματική Καινοτομία, Τοπική Διακυβέρνηση), θα μπορούσε να αποτελέσει τον διαμεσολαβητή ανάμεσα στην Κέρκυρα και τα υπόλοιπα νησιά του Ιονίου, για συζητήσεις που θα έπρεπε να έχουν γίνει εδώ και καιρό, όμως ως κοινωνίες επιλέγουμε να αποκρύπτουμε. Το μοντέλο της Βαρκελώνης και της Μπιενάλλε Σκέψης (https://www.biennaldepensament.barcelona/en) θα μπορούσε να αποτελέσει μια πηγή έμπνευσης. Ας σκεφτούμε τις πλατείες της παλιάς πόλης και των πανέμορφων χωριών μας να γίνονται κυψέλες διαλόγου, ιδεών και σκέψεων για το παραγωγικό μοντέλο του τόπου μας και την κακοδιαχείριση των κοινών αγαθών όπως το νερό, για την ερήμωση της υπαίθρου, για τη βία μεταξύ ανηλίκων, για τη διάδοση και διάσωση της τοπικής διαλέκτου και κουλτούρας.

Τα παραπάνω, δεν θα μπορέσουν να γίνουν πραγματικότητα αν δεν κινητοποιήσουμε κάθε διαθέσιμο πόρο στη διάθεσή μας  με όραμα και σχέδιο κι αν δεν συνειδητοποιήσουμε ως τοπική κοινωνία και αρχές, που διέπονται από πραγματικό πατριωτισμό  ότι  η πορεία παρακμής του νησιού θα συνεχίζεται όσο αρνούμαστε να παίξουμε τον ιστορικό μας ρόλο, ως τόπος πρωτοπόρος στις γλώσσες και στον πολιτισμό, ισάξιος συνομιλητής στης Δύσης και προνομιακός εταίρος της Ανατολής.

ΧΑΡΗΣ ΓΡΑΜΜΕΝΟΣ