Ο κόσμος αναδιατάσσεται. Ο πόλεμος φουντώνει.

Το 2024 υπήρξε αναμφίβολα μια πολεμική χρονιά. Στην διάρκεια αυτού του χρόνου «ωρίμασαν» και εξελίχθηκαν οι θερμές στρατιωτικές συγκρούσεις που ξεκίνησαν το 2022 και το 2023. Δεν είναι τόσο ο αριθμός των πολέμων ή ο αριθμός των θυμάτων που αυτοί προκαλούν. Φυσικά και τα μεγέθη -πολύ σημαντικά- έχουν και αυτά τη σημασία τους. Είναι όμως επίσης και τα χαρακτηριστικά που αναδεικνύονται μέσα σε αυτούς. Χαρακτηριστικά που προαναγγέλλουν με τον τρόπο τους τον κόσμο μέσα στον οποίο θα υποχρεωθούμε να ζήσουμε αύριο, εμείς και, κυρίως, τα παιδιά μας.

Τα χαρακτηριστικά αυτά τρομάζουν. Στην Ουκρανία παρακολουθούμε μια αναμέτρηση που έχει ως παρονομαστή την ολοκληρωτική καταστροφή. Μια πλούσια και παραγωγική περιοχή, εντυπωσιακά αναπτυγμένη στην σοβιετική περίοδο, καταστρέφεται επιμελώς καθώς το μέτωπο μετακινείται αργά προς την δύση. Τίποτε, υποδομές, κατοικίες, εργοστάσια, ορυχεία, σχολεία, νοσοκομεία, δρόμοι, σιδηροδρομικές γραμμές, γέφυρες, φράγματα, δεν μένει όρθιο όταν διαβαίνει πάνω του ή σιμά του ο πόλεμος. Τα έργα, ο πολιτισμός, που για πολλές δεκαετίες δημιούργησε ο ανθρώπινος μόχθος χάνονται μέσα στις φλόγες, στις εκρήξεις στις μάχες. Θα χρειαστούν πολλά, πάρα πολλά χρόνια, όταν τελειώσει ο πόλεμος, για να στηθούν και λειτουργήσουν πάλι τα στοιχειωδώς απαραίτητα για την ζωή των ανθρώπων. Οι δε τελευταίοι έχουν σκορπίσει στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα την ώρα που δεκάδες χιλιάδες -ίσως περισσότεροι- νέοι τους σκοτώνονται ή σακατεύονται στις ανελέητες συγκρούσεις.

Ποιο είναι το πιο ανησυχητικό; Ότι, παρά τα μεγάλα λόγια και τις βαρύγδουπες δηλώσεις για ειρήνη, οι διεθνείς οργανισμοί, οι κυρίαρχοι στον κόσμο μας συνασπισμοί δυνάμεων, επικροτούν τον πόλεμο αυτό, τον υποθάλπτουν, τον ενισχύουν, με πείσμα και ενθουσιασμό. Βρίσκουν πλήθος ωραίες λέξεις, φράσεις και λόγια για να δικαιολογήσουν ετούτο τον πόλεμο, πάλη της «δημοκρατίας κατά του ολοκληρωτισμού» λένε στην μία πλευρά, πάλη «ενάντια στην ναζισμό» λένε στην απέναντι πλευρά. Προσαρμόζουν την οικονομία και την ζωή των πολιτών τους στον πόλεμο, τροφοδοτούν με κάθε είδους όπλα τις μάχες, μιλούν όλο και πιο συχνά για πυρηνικά. Ο πόλεμος θεωρείται η νέα κανονικότητα και οι κανόνες του γίνονται το νέο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου.

Τα όσα συμβαίνουν στην Παλαιστίνη, στην Λίβανο και την Συρία επιβεβαιώνουν και επαυξάνουν ετούτες τις σκοτεινές επιλογές. Μετά από 450 ημέρες πολέμου, 45.000 κάτοικοι στην λωρίδα της Γάζα έχουν θανατωθεί από τις ισραηλινές βόμβες – εκατό άνθρωποι την ημέρα, κάτι ανάμεσα σε δύο και σε τρία στα εκατό του συνολικού πληθυσμού. Από τους εκατό αυτούς ημερήσιους θανάτους τα 44 είναι παιδιά ως 14 ετών, οι 70 «άμαχοι». Οι υπόλοιποι 30, άνδρες σε μάχιμη ηλικία, ελάχιστοι από αυτούς ένοπλοι της Χαμάς. Η Γενοκτονία, έγκλημα που λίγο καιρό πριν το Διεθνές Δίκαιο θεωρούσε ύψιστο έγκλημα πολέμου, αφήνει σήμερα παγερά αδιάφορους, τους Διεθνείς Οργανισμούς και τις ισχυρές κυβερνήσεις – οι περισσότερες, όπως και η δική μας, το δικαιολογούν κιόλας μιλώντας για «αυτοάμυνα» του εγκληματικού κράτους του Ισραήλ. Να λοιπόν που η γενοκτονία από έγκλημα πολέμου αναβαθμίζεται σε τακτική, σε μορφή πολέμου, θεμιτή, όταν δεν υπάρχουν άλλες στρατηγικές για να επιφέρουν την νίκη. Ποια νίκη; Μα την εκ νέου φυλάκιση εκατομμυρίων ανθρώπων σε αυτά τα μαρτυρικά κάτεργα που ονομάζονται παλαιστινιακά εδάφη.

Η γενική εικόνα, τα χαρακτηριστικά των πολέμων που μαίνονται στην γειτονιά μας -καλό είναι να το αναφέρουμε αυτό – δεν είναι στιγμιαία, βραχυπρόθεσμα «ολισθήματα», παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου. Το μέγεθος της αποδοχής που απολαμβάνουν οι απεχθείς πρακτικές στις μητροπόλεις και στα στρατηγεία των ισχυρών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων δείχνουν ότι πρόκειται για την ακύρωση των κανόνων Δικαίου, στον πόλεμο και στις συγκρούσεις -ιμπεριαλιστικές, εθνικές, ταξικές ή ό,τι άλλο. Πρόκειται για την είσοδο σε ένα κόσμο συγκρούσεων χωρίς κανόνες, χωρίς όρους και χωρίς όρια. Οι βαθιές ανατροπές που διατρέχουν τον καπιταλιστικό κόσμο, οι απόλυτες αντιθέσεις που αναδεικνύονται επιβάλουν, οδηγούν σε απόλυτες πρακτικές. Ο ολοκληρωτικός πόλεμος, αυτός που ο Χίτλερ ονόμαζε «πόλεμο εξόντωσης», αυτός που καταδικάστηκε από τους οργανισμούς που γέννησε η Αντιφασιστική νίκη του 1945, έρχεται και πάλι κυριαρχικά στο προσκήνιο καταργώντας ότι είχε ως τώρα δημιουργηθεί για να τον περιορίσει. Η αδυναμία, η ανυπαρξία του ΟΗΕ είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ο επαναλαμβανόμενος λόγος για πυρηνικό ολοκαύτωμα συμπληρώνει το σκηνικό.

Οι αντιθέσεις που διαπερνούν τον σύγχρονο κόσμο είναι βαθιές, τόσο βαθιές ώστε να αιτιολογούν με επάρκεια τις παραπάνω καταστάσεις, επιλογές και προθέσεις. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, μετά από μακρόχρονη περίοδο προετοιμασίας, ενηλικιώθηκε και κυριάρχησε στον 19ο αιώνα. Γεννήθηκε σε αυτό που ονομάζουμε Δύση -Ευρώπη και ΗΠΑ- και γι αυτό τον ονομάζουμε «Δυτικό». Υπήρξε ένα καταιγιστικό φαινόμενο που άλλαξε ριζικά την ζωή των ανθρώπων. Μέσα από τις βίαιες και απάνθρωπες πρακτικές της αποικιοκρατίας εξαπλώθηκε και επιβλήθηκε σε κάθε γωνιά του κόσμου, ως τις πλέον άγνωστες και απρόσιτες ζώνες της Αφρικής. Η επιτυχία του, ο θρίαμβός του αποδείχθηκε βραχύβιος. Η εδραίωσή του προκάλεσε ανταγωνισμούς και αντιθέσεις σε διαστάσεις που ποτέ πριν δεν είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα. Μέσα σε πενήντα χρόνια, στον εικοστό αιώνα, ο καπιταλισμός οδήγησε σε δύο μεγάλους πολέμους, με επίκεντρο την Ευρώπη, με παγκόσμια όμως διάσταση. Παρά την φαινομενική δε παντοδυναμία του έφερε την Επανάσταση στις επιλογές, κοινωνικές και πολιτικές των ανθρώπων.

Στα 1990, όταν η Επανάσταση υπέστη μια καθοριστική ήττα, ο καπιταλιστικός κόσμος πίστεψε για λίγο ότι έχει μπροστά του μια δεύτερη νεότητα. Η ιστορία τελείωσε ισχυρίστηκαν τα φερέφωνά του και πολλές υποσχέσεις για ειρήνη, για ευημερία ακούστηκαν. Η ειρήνη δεν ήρθε, η ευημερία περιορίστηκε στους λίγους. Οι δε αντιθέσεις και οι διαδοχικές κρίσεις επανήλθαν στο προσκήνιο – σαφώς πιο γρήγορα από ότι θα περίμενε κανείς. Η δημογραφική, η παραγωγική, η εφευρετική καρδιά του κόσμου μετακινήθηκε από την Δύση στην Ανατολή. Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ έπαψαν να είναι οι κυρίαρχες καπιταλιστικές μητροπόλεις. Ισχυρά κέντρα αναδείχθηκαν στην Ασία. Άλλα ετοιμάζονται στις άλλοτε περιθωριακές γωνιές του πλανήτη. Εδώ και πολλά χρόνια η Κίνα παράγει περισσότερο από το 50% της παγκόσμιας παραγωγής χάλυβα (ατσαλιού), το βασικό υλικό πάνω στο οποίο κτίστηκε και κτίζεται ο σύγχρονος κόσμος. Οι ΗΠΑ, η Ευρώπη, ο δυτικός καπιταλιστικός κόσμος απλά, από απόσταση, ακολουθεί.

Εάν όμως η Κίνα, η Ασία, οι δυτικές ακτές του Ειρηνικού είναι το εργοστάσιο του κόσμου, η Δύση κρατά τα κλειδιά της διανομής των αγαθών. Ελέγχει τις θάλασσες και τους ωκεανούς, το μεγάλο εμπόριο δηλαδή, ελέγχει το χρήμα, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, άρα έχει το μέτρο των αξιών. Για να το πούμε απλά, έχει την ευχέρεια να αγοράζει τα όσα παράγει ο Ινδός ή ο Κινέζος εργάτης με δέκα και το μεταπουλά με είκοσι, με τριάντα, με εκατό. Ο καπιταλισμός έχει ανάγκη από το κέρδος για να επιζήσει και να αναπτυχθεί – περίπου όπως η ζωή το οξυγόνο. Η παραγωγή, αν δεν ελέγχει την διάθεση, δεν μπορεί να εξασφαλίσει το απαραίτητο κέρδος από μόνη της. Ο καπιταλισμός της Κίνας, της Ινδίας, της Ρωσίας, του Ιράν, της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Τουρκίας ασφυκτιά μέσα σε ετούτη την κατανομή δυνατοτήτων στην σημερινή καπιταλιστική λειτουργία του κόσμου. Ιδού η αιτία ενός μεγάλου, πολύ μεγάλου πολέμου.

Είναι ίσως παράδοξο ότι τον πόλεμο αυτόν τον επιζητά και τον επισπεύδει η Δύση. Δεν είναι ακατανόητο όμως. Ετούτος ο κόσμος έχει -κληρονομιά άλλων ευτυχέστερων εποχών- το στρατιωτικό πλεονέκτημα. Στρατιωτικές δυνατότητες δηλαδή οι οποίες και πρέπει να χρησιμοποιηθούν προτού τα δημογραφικά και οικονομικά μεγέθη μεταφέρουν αυτό το πλεονέκτημα στον αντίπαλο. Ιδού και η θρυαλλίδα του επερχόμενου πολέμου.

Για τις μικρές χώρες οι μεγάλες θύελλες είναι καταστάσεις επικίνδυνες. Στις συγκρούσεις των ισχυρών ιμπεριαλισμών αλλάζουν ισορροπίες, αλλάζουν σύνορα, ο χάρτης επανασχεδιάζεται με ευκολία. Χώρες όπως η Ελλάδα, σε μόνιμη, δομική θα έλεγε κανείς, κρίση, σε κύκλο απειλών, σε σημείο στρατηγικό που πολλοί επιβουλεύονται, θα όφειλαν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικές όταν ψάχνουν την  «σωστή πλευρά της ιστορίας». Στην ιστορία σπάνια βρίσκει κανείς την σωστή πλευρά. Τα τοπία είναι ολισθηρά και απρόβλεπτα. Η Ελλάδα έχει πληρώσει ετούτη την εμμονή της αστικής της τάξης να αναζητά την πλευρά που θα είναι πρόθυμη να μοιράσει τα κέρδη μαζί της. Δεν υπάρχουν τέτοιες πλευρές. Το απέδειξε το 1922, το 1945, η Κύπρος. Τα παθήματα δεν έγιναν μαθήματα. Η χώρα μας, βαθιά πληγωμένη από το παρελθόν, οδηγείται πάλι σε δεινά και συμφορές. Αυτά όμως τα πληρώνει ο λαός. Ελάχιστα ενδιαφέρουν τον ελληνικό καπιταλισμό και τους ομίλους του.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΟΦΙΑ ΧΟΥΔΑΛΑΚΗ

* Η εκδήλωση με την ομιλία του καθηγητή θα γίνει στο Εργατικό Κέντρο, τη Δευτέρα 13 Ιανουαρίου 2025.