Η Τέχνη στα Σχολεία Φυλακών ως Εργαλείο Επανένταξης 

Πρόκειται για ένα εγχείρημα που ξεκίνησε με πολλούς δισταγμούς και πολλές επιφυλάξεις και συνεχίζεται πια χωρίς δισταγμούς κι επιφυλάξεις: ένα καλό παράδειγμα στην κοινωνία, μια καλή πρακτική. Οι δισταγμοί και οι επιφυλάξεις αφορούσαν την δημόσια ασφάλεια και την θεσμική ευθύνη έναντι της δημόσιας ασφάλειας. Λογικά. Περισσότερο όμως και από την δημόσια ασφάλεια, οι δισταγμοί, ή ενίοτε η ευθεία άρνηση, αφορούσαν την απαρχαιωμένη αντίληψη ότι η δεδικασμένη τιμωρία των κρατουμένων δεν συμβιβάζεται με τον οποιονδήποτε παιδευτικό σωφρονισμό. Κι ας λέγονται οι φυλακές «σωφρονιστικά» καταστήματα κράτησης. (Κι ας ξέρουμε, και από την Ευρωπαϊκή στατιστική, ότι το ποσοστό επιστροφής στην φυλακή των αποφοιτησάντων από εκπαιδευτικά προγράμματα είναι συντριπτικά μικρότερο σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό των κρατουμένων που επιστρέφει στην φυλακή καθ’υποτροπήν.)

Βρεθήκαμε προ ημερών στην Αθήνα, την πολύβουη πρωτεύουσά μας, και παρακολουθήσαμε, στην όμορφη αίθουσα της Ταινιοθήκης της Ελλάδας, μια εκδήλωση ευαισθητοποίησης οργανωμένη από την Ταινιοθήκη, το Σχολείο Φυλακών Κέρκυρας και τον Σύλλογο «Φίλοι Σχολείου Φυλακών Κέρκυρας». Επρόκειτο για την προβολή, για πρώτη φορά στην μεγάλη οθόνη, του θεατρικού δρώμενου μαθητών κρατουμένων των Φυλακών της Κέρκυρας. Το δρώμενο πραγματοποιήθηκε σε κεντρική πλατεία της πόλης, στην Πλακάδα τ’ Αγίου. Έγινε, βεβαίως, κατόπιν ειδικής άδειας της Εισαγγελίας Κέρκυρας όπως και κατόπιν των θετικών εισηγήσεων Αστυνομικού Διευθυντή, Διευθυντή των Φυλακών και Αρχιφύλακα των Φυλακών. Αυτό, άδεια και θετικές εισηγήσεις από τους εν λόγω φορείς, δεν είναι αυτονόητο στην χώρα μας, επομένως σκόπιμο είναι να μνημονευθεί θετικά. Πρόκειται για μια καλή πρακτική, ένα καλό παράδειγμα.

Προφανώς και υπάρχουν ρίσκα σε τέτοιες δύσκολες αποφάσεις εκ μέρους των αρχών. Αλλά ποια καλή πρακτική δεν έχει ρίσκα; Και πώς θα κερδίσει, εν τέλει, το καλό στην αιώνια πάλη εναντίον του κακού αν δεν αναληφθούν ρίσκα από τους έχοντες υπεύθυνες θέσεις; Λελογισμένα μεν, ρίσκα δε. Η κοινωνία χωρίς ρίσκα, η φοβισμένη κοινωνία, είναι η κοινωνία που εθελοτυφλεί μπροστά στην δεινή πραγματικότητα του κακού με αποτέλεσμα αυτό να εντείνεται και να αυξάνεται. «Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία» λέει ο δεύτερος εθνικός μας ποιητής. Η καλή πρακτική θέλει πράγματι τόλμη. Αλλιώς είμαστε καταδικασμένοι μαζί με τους κατάδικους να αναπαράγουμε το κακό.

Οφείλω να προσθέσω, στο σύντομο αυτό σημείωμα για την εν Αθήναις εκδήλωση του Κερκυραϊκού Σχολείου Φυλακών, ότι οι λειτουργοί εκπαιδευτικοί του εν λόγω σχολείου είναι διπλά λειτουργοί και διπλά εκπαιδευτικοί. Δεν υποχρεούνται να κάνουν ό,τι κάνουν. Το κάνουν γιατί το πιστεύουν. Τίποτα παραπάνω και τίποτα λιγότερο. Αυτό όμως αρκεί για να νικήσει το καλό το κακό. Ρώτησα κάποτε τον φίλο Κυριάκο: Κοιτάζεις ποτέ του φακέλους του κακού; Ποτέ. Κι αν στην μάχη του καλού εναντίον του κακού νικήσει το κακό; Η απάντηση ευθεία και γεμάτη πίστη για το καλό. 

Το κερκυραϊκό δρώμενο των μαθητών κρατουμένων είχε τον τίτλο «Ο Λόγος του Ντομένικο». Εμπνευσμένο από την ταινία του Ταρκόφσκι «Νοσταλγία». Είναι η περίοδος της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και της απο-ασυλοποίησης στις χώρες της Ευρώπης και ο σπουδαίους Ρώσος σκηνοθέτης βάζει τον «τρελό», ελεύθερο πια, να ανεβαίνει στο βήμα, που είναι ένα άγαλμα, και να λέει αλήθειες, από αυτές τις αλήθειες που δύσκολα ομολογούμε ως μη «τρελοί». Εδώ, στην Κέρκυρα, το βήμα ήταν μια σκαλωσιά πίσω ακριβώς από το άγαλμα του Γεωργίου Θεοτόκη. Ο Ντομένικο, μετά την ομιλία, αυτοπυρπολείται. Το ίδιο και ο ηθοποιός κρατούμενός μας, εδώ, στην Πλακάδα τ’ Αγίου.

Μετά την παράσταση ακολουθήθηκε το πρωτόκολλο της φυλακής. Οι ηθοποιοί φόρεσαν τις χειροπέδες και επέστρεψαν στα κελιά τους. Εξωτερική φρουρά και αστυνομία, που παρακολουθούσε διακριτικά, αποσύρθηκε επίσης διακριτικά. Σκοπός δεν ήταν η αποφυλάκιση των ηθοποιών κρατουμένων. Σκοπός ήταν, μετά την αποφυλάκιση, που θα γίνει κάποια στιγμή, οι ηθοποιοί κρατούμενοι να πάρουν μαζί τους την τέχνη του Ταρκόφσκι. Ή, έστω, ένα μέρος της. Ή, έστω, κάτι. 

ΥΓ.1: Αυτό που δεν θα κατάφερνε ο Ντομένικο του Ταρκόφσκι, αφού αυτοπυρπολήθηκε, θα το κατάφερνε ο ίδιος ο Ταρκόφσκι: ένα κεράκι αναμμένο να περάσει από την μια όχθη του ποταμιού στην άλλη χωρίς να σβήσει στην διαδρομή. Ο δεύτερο κεντρικός ήρωας της ποιητικής αυτής ταινίας φέρει το όνομα του ίδιου του σκηνοθέτη για να μας θυμίσει ότι η ταινία είναι και αυτοβιογραφική.

ΥΓ.2: Στην γεμάτη αίθουσα βρέθηκαν κινηματογραφιστές, σκηνοθέτες, ηθοποιοί και άνθρωποι εμπλεκόμενοι άμεσα ή έμμεσα στην εκπαίδευση κρατουμένων, κοινωνιολόγοι, θεσμικοί, νομικοί και άλλοι. Η συζήτηση που ακολούθησε την προβολή της ταινίας εξαιρετικά γόνιμη, με λιτές και ουσιαστικές τοποθετήσεις.