Το Αλβανικό Έπος του Ισμαήλ Κανταρέ

Ύψιστο θέμα αρχαίας τραγωδίας η ταφή του νεκρού αδελφού – ακόμη και εάν αυτός είναι ο «προδότης» της πατρίδας Πολυνείκης. Στην περίπτωσή μας έχουμε να κάνουμε με τα οστά των πεσόντων ενός φασιστικού στρατού, του Ιταλικού, που πρέπει και αυτά, κατά τον πανάρχαιο ιερό νόμο, να ταφούν κανονικά και με την δέουσα θρησκευτική τελετή. Το «πρέπει» δεν αφορά την Αντιγόνη μόνο. Αφορά τον κάθε Ιταλό στρατιώτη που επιστρέφει ζωντανός στην πατρίδα του και τώρα πρέπει να φροντίσει τους δικούς του νεκρούς. Να αποδώσει τις αρμόζουσες ταφικές τιμές. Τι σύλληψη συγγραφική και πόσο διαχρονικά επίκαιρη σε ένα κόσμο μάταιων αλληλοσκοτωμών, όπως ήταν ο κόσμος τότε αλλά και όπως είναι ο κόσμος σήμερα! Το βιβλίο γράφτηκε το 1963.

Ο μεγάλος Αλβανός συγγραφέας Ισμαήλ Κανταρέ (1936-2024), στο βιβλίο του «Ο Στρατηγός του Νεκρού Στρατού», διηγείται την ιστορία ενός Ιταλού στρατηγού και ενός Ιταλού ιερέα στα βουνά της Αλβανίας, 20 χρόνια μετά τον Ελληνο-Ιταλικό πόλεμο του 1940-41. Είναι πράγματι η περίοδος του 1960, κατά την οποία, μετά από διακρατική συμφωνία, οι Ιταλοί περισυλλέγουν τους νεκρούς τους στα πεδία των μαχών. Η ταυτοποίηση γίνεται με τις μεταλλικές ταυτότητες, που κρεμούν οι στρατιώτες στον λαιμό τους, με τις οδοντοστοιχίες και τα χρυσά δόντια, και με ό,τι ακόμη ανατομικές πληροφορίες μπορεί να προσφερθούν από τους οικείους. (Δεν υπήρχε τότε η μέθοδος DNA.)

Σε κάποιες περιπτώσεις βρέθηκαν και κάποια γράμματα και κάποια ημερολόγια. Κάποια από τα ημερολόγια ηρωικά, τα περισσότερα όμως αντι-ηρωικά και με τον φόβο του θανάτου να σκιάζει το χέρι που τα έγραψε. «Έδωσα στην Χριστίνα (μια Αλβανίδα) το μεταλλικό μενταγιόν μου. Είναι η Παναγία χαραγμένη πάνω του; με ρώτησε. Ο στρατός μου το έδωσε. Γιατί; Για να με βρουν όταν θα είμαι νεκρός. Έδωσα το μόνο πράγμα που είχα ακόμη στην διάθεσή μου. Σε τι θα μου χρησίμευε; Τι θα ωφελήσει όταν θα είμαι νεκρός;» Ο στρατηγός επιτιμά τον στρατιώτη του για την ηττοπαθή στάση του λίγο πριν τον θάνατο.

Ως εκπρόσωποι μιας στρατιωτικής και μιας θρησκευτικής ηθικής τάξης, στρατηγός και ιερέας θα αναπτύξουν τον σχετικό διάλογο μεταξύ τους αλλά και με τους χωρικούς των πέριξ χωριών. Ο πιο ενδιαφέρων όμως διάλογος είναι ο νοερός διάλογος του στρατηγού με τους νεκρούς στρατιώτες του. Ο Ιταλός στρατηγός κάνει διαρκώς αναφορά στα Ομηρικά Έπη και στους ηττημένους Τρώες. Κάτι του θυμίζουν αυτές οι αρχέγονες ιστορίες.

Στους Αλβανούς χωρικούς, που καθόλου δεν καλοβλέπουν την συγκέντρωση των οστών των Ιταλών στρατιωτών και που σχεδόν εχθρικά αντιμετωπίζουν την όλη επιχείρηση, ο συγγραφέας βλέπει τον τιμητή Κρέοντα. Οι Ιταλοί πεσόντες παραμένουν, ακόμη και ως νεκροί, εχθροί, φασίστες, ιμπεριαλιστές, αυτοί που υπέταξαν στρατιωτικά, διοικητικά και πολιτικά την Αλβανία, την πατρίδα τους, από την Άνοιξη του 1939 μέχρι την Σεπτέμβριο του 1943 (οπότε ήλθαν οι Γερμανοί ως οι νέοι κατακτητές). Πώς τολμούν τώρα να σηκώνουν κεφάλι – έστω και νεκροί;

Το έργο του Κανταρέ, 20 περίπου μυθιστορήματα, μίγμα ρεαλισμού και φανταστικού. Κατά τα ήθη του realismo magico που χρόνια τώρα ταξιδεύει από την Λατινική Αμερική στην Ευρώπη. Αν δεν ήταν Αλβανός ο Κανταρέ, θα είχε σίγουρα κερδίσει Νόμπελ λογοτεχνίας – 15 φορές προταθείς! Μεταφρασμένος σε 45 γλώσσες.

Υστερόγραφα στον Κανταρέ

ΥΓ.1: Οι δικοί μας πεσόντες στα βουνά της Αλβανίας έμειναν άταφοι για χρόνια και χωρίς την μητρική φροντίδα του τάφου του νεαρού στρατιώτη. Υπήρξαν όλα αυτά τα χρόνια κάποια πρόχειρα νεκροταφεία κοντά στα μειονοτικά Ελληνικά χωριά, υπήρχαν και κάποιες μάνες στα μέρη εκείνα, που φρόντιζαν τους τάφους.

ΥΓ.2: Στο χωριό Ντραγκότι, στα στενά της Κλεισούρας, σε ένα χωράφι είναι θαμμένοι σε ομαδικό τάφο 400, κατ’ άλλους 800, Έλληνες πεσόντες του πολέμου. Οι ντόπιοι σέβονται τον χώρο, δεν τον καλλιεργούν και τον αποκαλούν «άκαρπη γη». Κάτω από το γήπεδο της Πρεμετής γνωρίζουμε από τις αφηγήσεις των κατοίκων ότι βρίσκονται τα οστά εκατοντάδων πεσόντων. Κάτω από της εγκαταστάσεις του σταθμού λεωφορείων («ΚΤΕΛ») της Κορυτσάς το ίδιο. Από το 1984 και μετά υπήρξαν συμφωνίες του Ελληνικού και του Αλβανικού κράτους που προέβλεπαν ειδικές άδειες για τις έρευνες, όμως αυτές έμειναν ημιτελείς με ευθύνη και των δύο κρατών. Προσκόμματα από την μια μεριά στις έρευνες, έλλειψη πόρων από την άλλη. Μόλις το 2018 δημιουργήθηκε στο ΓΕΣ μια υπηρεσία Δημιουργίας Βάσης Δεδομένων Ταυτοποίησης DNA Πεσόντων Ελληνο-Ιταλικού Πολέμου.

ΦΩΤΟ ΑΡΧΕΙΟΥ