Ο πιο φτωχός πρόεδρος στον κόσμο

Η πρώτη εικόνα που έχω από τον Χοσέ Μουχίκα, κοινώς Ελ Πέπε, είναι σε μια αίθουσα αναμονής σε δημόσιο νοσοκομείο του Μοντεβιδέο. Ένας ηλικιωμένος άνδρας περιμένει νηφάλια και υπομονετικά στην σειρά του. Έχει πολύ κόσμο και θα περιμένει, καθισμένος σε μια μάλλον άβολη καρέκλα, όπως όλοι. Είναι ντυμένος απλά. Για παπούτσια φοράει σαγιονάρες. Μοιάζει αγρότης. Είναι αγρότης. Καλλιεργεί χρυσάνθεμα. Υπάρχει μια διαφορά: είναι ο πρόεδρος της χώρας.

Ο Χοσέ Μουχίκα (20 Μαΐου 1935 – 13 Μαΐου 2025) υπήρξε πρόεδρος της Ουρουγουάης από το 2010 μέχρι το 2015. Ο «πιο φτωχός πρόεδρος του κόσμου». Παρέμεινε στο αγροτόσπιτό του, αρνούμενος να μείνει στο προεδρικό παλάτι. Κυκλοφορούσε με το παλιό του αυτοκίνητο και την ακόμη πιο παλιά μοτοσικλέτα αντί της προεδρικής λιμουζίνας. Έδινε τα εννέα δέκατα του προεδρικού μισθού σε ιδρύματα για φτωχούς.

Είχε πει στο ντοκιμαντέρ του Κουστουρίτσα «Ελ Πέπε, Μια Ανώτερη Ζωή»: «Η Ουρουγουάη είναι μικρή χώρα. Δεν έχουμε προεδρικό τζετ και δεν χρειάζομαι τέτοιο. Αντ’ αυτού, αγοράσαμε ένα πολύ ακριβό ελικόπτερο διάσωσης, με χειρουργικές εγκαταστάσεις, που θα διασώζει ανθρώπους και θα προσφέρει επείγουσες ιατρικές υπηρεσίες. Είναι απλό. Βλέπετε τη διαφορά; Ένα προεδρικό τζετ ή ένα ελικόπτερο διάσωσης;»

Είχε επίσης δηλώσει στο Αλ-Τζαζίρα τότε: «Με λένε φτωχότερο πρόεδρο του κόσμου, αλλά εγώ δεν αισθάνομαι έτσι. Είμαι πλούσιος γιατί είμαι φτωχός. Μου φτάνουν αυτά που έχω. Φτωχοί είναι οι πλούσιοι γιατί δεν τους φτάνουν αυτά που έχουν.» Και κάπου αλλού: «Ψηφίζομαι από την πλειοψηφία και πρέπει να ζω σαν την πλειοψηφία.»

Αντάρτης κάποτε των Τουπαμάρος, μιας ένοπλης αριστερής οργάνωσης (που ξεκίνησε ως μη ένοπλη αστική αντάρτικη οργάνωση «αντι-πληροφοριακού» τύπου), φυλακίσθηκε για 13 συνολικά χρόνια, βασανίσθηκε άγρια και έμεινε σε πλήρη απομόνωση σε ένα υγρό υπο-υπόγειο για δύο ολόκληρα χρόνια. Με κλονισμένη την υγεία, αποφυλακίσθηκε με την αμνηστία και την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην χώρα το 1985.

Χρόνια μετά, και αφού πρώτα οι Τουπαμάρος θα μετείχαν σε έναν ευρύ πολιτικό συνασπισμό (που θα μετεξελισσόταν στο σημερινό κυβερνών ‘Ευρύ Μέτωπο’/ Frente Amplio), θα εκλεγόταν γερουσιαστής, θα γινόταν υπουργός Γεωργίας και, ακολούθως, πρόεδρος. Ο πιο φτωχός, αλλά με επιδόσεις ρεκόρ στην βελτίωση του εισοδήματος της χώρας και, κυρίως, αυτού των πιο ευάλωτων.

Αγωνίστρια κατά της χούντας η σύντροφος τού Χοσέ Μουχίκα και αντιπρόεδρος της χώρας, Λουσία Τοπολάνσκι, λέει στο ντοκιμαντέρ του Κουστουρίτσα: «Μαθαίνεις περισσότερο από τον πόνο και τις αντιξοότητες παρά από τους εύκολους θριάμβους στη ζωή.»

Χοσέ Μουχίκα: «Έχω κουραστεί. Ζούμε σε μια εποχή όπου δεν μπορούμε να υπάρξουμε χωρίς να αποδεχθούμε την λογική της αγοράς. Η σύγχρονη πολιτική αφορά μόνο τον βραχυπρόθεσμο πραγματισμό. Έχουμε εγκαταλείψει την θρησκεία και την φιλοσοφία. Αυτό που μας απομένει είναι ο αυτοματισμός τού να κάνουμε ό,τι μας υπαγορεύει η αγορά.» Παρεμπιπτόντως: δήλωνε άθεος.

Χθες τον κήδεψε και τον έκλαψε όλη η Ουρουγουάη. Η κυβέρνηση της χώρας κήρυξε τριήμερο εθνικό πένθος. Στην νεκρώσιμη πομπή, μετά το φέρετρο το σκεπασμένο με την σημαία της χώρας, προπορεύονταν η σύζυγος του εκλιπόντος και πρώην αντιπρόεδρος, Λουσία Τοπολάνσκι, και ο νυν πρόεδρος, Σαμαντού Όρσι (του οποίου την προ μηνών εκλογή ο εκλιπών είχε χαιρετίσει ως «αποχαιρετιστήριο δώρο»).

«Η ζωή είναι μια όμορφη περιπέτεια και ένα θαύμα. Είμαστε υπερβολικά επικεντρωμένοι στον πλούτο και όχι στην ευτυχία. Είμαστε επικεντρωμένοι μόνο στο να κάνουμε πράγματα και, πριν το καταλάβουμε, η ζωή έχει ήδη περάσει.» (Χοσέ Μουχίκα).

Ο κόσμος έχασε ένα καλό άνθρωπο. Αυτός ναι, ήταν αριστερός και σοσιαλιστής. Επειδή η ζωή είναι παραδείγματα, καλά ή κακά, δηλαδή δεν είναι θεωρία αλλά πράξη, ο Ελ Πέπε, όπως τον έλεγε ο λαός, ήταν ένα πολύ καλό παράδειγμα. (Παράδειγμα προς μίμηση και στα καθ’ ημάς!)

ΥΓ: Η Ουρουγουάη, η «Ελβετία» κάποτε της Λατινικής Αμερικής (Ελβετία λόγω δημοκρατίας, ευημερίας και ουδετερότητας), μπήκε από την δεκαετία του 1950 σε μια μακρά περίοδο κρίσης και παρακμής (λόγω μείωσης των διεθνών τιμών των εξαγωγικών αγροτικών προϊόντων της και λανθασμένων κυβερνητικών επιλογών) και την δεκαετία του 1970 σε μια περίοδο δικτατορίας. Η καταστολή των απεργιών της εποχής συνοδεύτηκε από ένοπλα και άοπλα κινήματα αντίστασης. (Η Ουρουγουάη δημιουργήθηκε, το 1828, ως κράτος και ουδέτερη ζώνη/ buffer zone μεταξύ Βραζιλίας και Αργεντινής. Μέχρι τον Β’ΠΠ ήταν υπό Βρετανική επιρροή.)