Ο Μαύρος Σεπτέμβρης του 1943 σε Κέρκυρα και Κεφαλονιά

Με την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στις 8 Σεπτεμβρίου 1943, οι Κερκυραίοι και οι Κεφαλλονίτες πανηγυρίζουν νομίζοντας ότι τελειώνουν τα βάσανά τους. Οι Ιταλοί στρατιώτες στα δυο νησιά νομίζουν κι αυτοί ότι θα επιστρέψουν επιτέλους στην πατρίδα τους. Κανείς ακόμη δεν βλέπει τα σύννεφα καπνού, βομβών, σφαιρών, που θα μαυρίσουν τον Σεπτέμβρη του ’43 στα δυο νησιά του Ιονίου. Στις 13 και 14 Σεπτεμβρίου σχεδόν ολική καταστροφή της πόλης της Κέρκυρας από τον εμπρηστικό βομβαρδισμό της Λουφτβάφε. Στις 24, 25, 26 Σεπτεμβρίου, στην Κεφαλονιά, εν ψυχρώ εκτέλεση από την Βέρμαχτ 5.150 Ιταλών αιχμαλώτων. Βύθιση, ακολούθως, από Συμμαχικούς βομβαρδισμούς των πλοίων που μεταφέρουν 4.000 Ιταλούς αιχμαλώτους από Κέρκυρα και Κεφαλονιά.

Ένα από τα επεισόδια τα πιο ενδεικτικά της φονικής και καταστροφικής μανίας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου είναι οι στρατιωτικές επιχειρήσεις της Γερμανίας κατά της Ιταλίας τον Σεπτέμβριο του 1943. Οι μέχρι χθες συνεργάτες σε όλα τα ανομήματα ενός απρόκλητου επιθετικού πολέμου γίνονται ξαφνικά θανάσιμοι εχθροί. Στο βορειο-αφρικανικό μέτωπο οι Ιταλοί έχουν ήδη συντριβεί. Στις 10 Ιουλίου, ο (Αμερικανο-Καναδο-Βρετανικός) Συμμαχικός στρατός αποβιβάζεται στην Σικελία. Στις 23 Αυγούστου, οι Σοβιετικοί προελαύνουν στο Χάρκοβο. Μόνο ο Χίτλερ δεν καταλαβαίνει ακόμη ποιος θα χάσει τελικά τον πόλεμο. Στις 25 Ιουλίου, το ‘Φασιστικό Μέγα Συμβούλιο’, σε συνεννόηση με τον Ιταλό βασιλιά, καθαίρεσε και φυλάκισε (σε ένα Αλπικό ξενοδοχείο) τον Μουσολίνι. Δεν μένουν πια παρά οι λεπτομέρειες της τελικής ήττας. Όμως, πώς θα οριζόταν τώρα η ήττα, όταν την ίδια στιγμή κανείς στην Ιταλία δεν ήξερε αν ήταν φασίστας ή δημοκράτης ή οτιδήποτε άλλο, καθώς και με ποιον ήταν και εναντίον τίνος πολεμούσε, και εν τέλει γιατί πολεμούσε.

Ο νέος πρωθυπουργός, στρατηγός Μπαντόλιο (εγκληματίας πολέμου στην Αιθιοπία το 1935-36), διάδοχος του Μουσολίνι, έστελνε αντιφατικά μηνύματα προς Ιταλούς, Γερμανούς, Αμερικανούς, Άγγλους. Συνεχίζουμε στο πλευρό των Γερμανών αλλά, επίσης, είμαστε στο πλευρό των Αμερικανών και Άγγλων. Γερμανοί, σας παραδίδουμε ό,τι κατέχουμε, αλλά δεν παραδινόμαστε. Αμερικανοί σας παραδίδουμε την μισή Ιταλία (η άλλη μισή ήταν Γερμανική), αλλά δεν παραδινόμαστε. Την ίδια επαμφοτερίζουσα στάση κρατούσε και ο Τσόρτσιλ: «Αν και δεν μπορούμε να αναγνωρίσομε την Ιταλία ως σύμμαχο υπό την πλήρη σημασία της λέξεως, συμφωνήσαμε ότι θα της επιτραπεί να εξαγοράσει το σφάλμα της.» (Churchill 1951, ‘Closing the Ring’.)

Περίπου 700.000 Ιταλοί στρατιώτες, που είναι εκτός Ιταλίας, θα παραδοθούν στους Γερμανούς αμαχητί. (Σε κάποια νησιά στους Άγγλους.) Άλλοι από αυτούς θα πολεμήσουν από τις γραμμές του Γερμανικού στρατού, άλλοι, οι περισσότεροι, θα καταλήξουν σε γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου θα τύχουν δεινής μεταχείρισης ως προδότες και λιποτάκτες. Εξαίρεση οι μεραρχίες Άκουι και Πινερόλο σε Ιόνιο και Θεσσαλία.

Ο Χίτλερ, την 8η Σεπτεμβρίου, μετά από ένα ξέσπασμα οργής, αποφασίζει να δράσει με το ‘Σχέδιο Αλάριχος’ κατάληψης της Ρώμης. Και επειδή ο Αλάριχος ήταν βάρβαρος Βησιγότθος, που το 410 μ.Χ. ισοπέδωσε την Ρώμη, αλλάζει το όνομα του σχεδίου σε ‘Άτσε’, ‘Άξονα’. Θα απαιτήσει την άνευ όρων παράδοση των Ιταλών, με την εξαίρεση «όσων προσχωρήσουν ως φασίστες στον Γερμανικό στρατό». Η μεραρχία Πινερόλο στην Θεσσαλία παραδίδεται στον ΕΛΑΣ στις 11 Σεπτεμβρίου. Σε Κέρκυρα και Κεφαλονιά, οι Ιταλοί αξιωματούχοι και οι διοικητές της μεραρχίας Άκουι, αποκομμένοι ουσιαστικά από το Μπρίντιζι (έδρα της κυβέρνησης Μπαντόλιο), αποφασίζουν την μη παράδοση στους Γερμανούς. Στην Κεφαλονιά θα γίνει δημοψήφισμα ανάμεσα στους εκεί 12.000 Ιταλούς στρατιώτες και το αποτέλεσμα είναι η προβολή μαχητικής αντίστασης. (Την ίδια στιγμή, οι Ιταλοί πολιτικοί αξιωματούχοι των δύο νησιών αρνούνται να μεταβιβάσουν τις τοπικές εξουσίες στους Έλληνες.) Το σχέδιο του Χίτλερ στα Επτάνησα θα έχει την ονομασία ‘Φεράτ’, ‘Προδοσία΄. Οι αιχμάλωτοι Ιταλοί θα αντιμετωπισθούν από τους Γερμανούς όχι ως αιχμάλωτοι πολέμου αλλά ως προδότες, στασιαστές και λιποτάκτες εν ώρα μάχης. Οι διαταγές σαφείς: «Να μην υπάρξουν αιχμάλωτοι!»

Εν τω μεταξύ, στις 12 Σεπτεμβρίου, οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές θα απαγάγουν τον φυλακισμένο Μουσολίνι. (Εύκολη επιχείρηση, αν κρίνουμε από τους χαμογελαστούς Ιταλούς φρουρούς δίπλα στους Γερμανούς απαγωγείς στην αναμνηστική, sic!, φωτογραφία γύρω από έναν αμήχανα μειδιούντα Μουσολίνι.) Θα τον τοποθετήσουν τον Μουσολίνι αρχηγό-μαριονέτα ενός κράτους-μαριονέτας στο Σαλό, στην βόρεια Ιταλία, υπό την απόλυτη επικυριαρχία του Χίτλερ. Ο Μουσολίνι θα είναι πια η σκιά εκείνου που κάποτε έπαιζε αυτάρεσκα με την άφρονα ματαιοδοξία του πλήθους για την νέα του Ρώμη. Θα αναγκασθεί αυτή η σκιά να εκτελέσει παλιούς συνεργάτες του, που στο ‘Φασιστικό Μέγα Συμβούλιο’ ψήφισαν υπέρ της καθαίρεσής του. Ακόμη και τον Τσιάνο, σύζυγο της αγαπημένης του κόρης, θα αναγκασθεί να εκτελέσει. Στο τέλος, ο ντούτσε θα προσπαθήσει να περάσει τα σύνορα ντυμένος Γερμανός στρατιώτης. Θα συλληφθεί και θα εκτελεσθεί. Η διαστροφή του Σαλό θα διεκτραγωδηθεί από τον Παζολίνι στην ταινία ‘Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα’.

ΥΓ.1: Γράφει ο Γ. Αθανάσαινας για τους Ιταλούς στρατιώτες στα Βαλκάνια: «Τους πρόδωσαν οι ηγέτες της πατρίδας τους, αφήνοντάς τους την κρισιμότερη στιγμή χωρίς πληροφόρηση και οδηγίες, ως αμνούς επί σφαγήν, στην σαδιστική μανία του αντιπάλου. Όσο κι αν είναι κατανοητή η ανάγκη μυστικότητας που επιβαλλόταν για την επιτυχία του δύσκολου  χειρισμού αλλαγής στρατοπέδου της Ιταλίας, αυτό δεν παρέχει άφεση για την ελαφρότητα με την οποία αντιμετωπίσθηκε η τύχη εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Τους μίσησαν οι Γερμανοί. Στρατός και λαός. Το εξοντωτικό αυτό μίσος οδήγησε σε απάνθρωπη μεταχείριση και σε ασύλληπτης έκτασης και ασύλληπτου τρόπου δολοφονίες. Τους λησμόνησε η Ιστορία. Ήταν πολλοί εκείνοι που δεν τους συνέφερε να θυμάται ο κόσμος αυτά τα γεγονότα.» (1999, σ.281.) (Ασύλληπτα τα σφραγισμένα σακιά που ξέβραζε τότε η θάλασσα στις παραλίες της Κέρκυρας με πτώματα και μια πέτρα.)

ΥΓ.2: Ο υπεύθυνος για τον αφοπλισμό των Ιταλών σε Ήπειρο και Ιόνια στρατηγός Λάντς, διοικητής του 12ου Σώματος Στρατού, που υπέγραψε τις διαταγές εκτελέσεως των αιχμαλώτων στην Κεφαλονιά και ήταν παρών την ημέρα της εκτελέσεως στην Κεφαλονιά, δικάσθηκε το 1947 στην Νυρεμβέργη και έμεινε στην φυλακή μέχρι το 1951. Μετά την αποφυλάκισή του, εντάχθηκε στο (κεντρώο) Κόμμα των Ελεύθερων Δημοκρατών, FDP, ως σύμβουλος επί θεμάτων στρατιωτικών και ασφαλείας! Είχε πείσει το δικαστήριο στην Νυρεμβέργη ότι (1) οι εκτελεσθέντες ήταν πολύ λιγότεροι και ο ίδιος έγραψε ως αριθμό εκτελεσθέντων 5.150 για να κατευνάσει τον Χίτλερ, (2) αφού δεν είχαν καμία εντολή από το Μπρίντιζι να αντισταθούν (επί μία εβδομάδα, 13-20 Σεπτεμβρίου, πολέμησαν πράγματι σθεναρά), οι εκτελεσθέντες δεν ήταν αιχμάλωτοι πολέμου, αλλά κοινοί στασιαστές, που δεν είχαν τα προβλεπόμενα από την Γενεύη δικαιώματα αιχμαλώτων πολέμου!

ΥΓ.3: Ενώ στην Κεφαλονιά έγινε εκτέλεση αξιωματικών και στρατιωτών Ιταλών, στην Κέρκυρα έγινε εκτέλεση μόνο αξιωματικών. Στην Κέρκυρα, η αρχική υπεροχή της Ιταλικής δύναμης οδήγησε στην σύλληψη και έγκαιρη μεταφορά στην Ιταλία Γερμανών αιχμαλώτων. Εφοβούντο τώρα οι Γερμανοί αντίποινα; Ή θεώρησαν ότι η αντίσταση των Ιταλών εδώ ήταν μόνο μιας ημέρας και άρα μικρότερη και η ποινή; Οι Ιταλοί, πάντως, υπερείχαν αριθμητικώς σημαντικά και στα δύο Ιόνια νησιά (με περίπου 10.000 έως 12.000 Ιταλούς στρατιώτες σε κάθε νησί), υπολείπονταν όμως σε οπλισμό και αεροπορική στήριξη. (Η γερμανική απόβαση στην Κέρκυρα έγινε στον Χαλικούνα, στην αμμουδιά μεταξύ θάλασσας και λιμνοθάλασσας, νύχτα 24 προς 25 Σεπτεμβρίου. Την προηγουμένη, απόπειρα απόβασης στην Μπενίτσα είχε αποτραπεί από τους Ιταλούς.)

ΥΓ.4: Η πόλη της Κέρκυρας, μετά τον βομβαρδισμό της 13ης-14ης Σεπτεμβρίου του 1943, είναι μια άλλη πόλη. Κατεστραμμένα Δημοτικό Θέατρο, Ιόνιος Ακαδημία (και η σπουδαία δημόσια βιβλιοθήκη της), Ιόνιος Βουλή, Μπέλα-Βενέτσια, Εβραϊκή συνοικία, Άγιοι Πατέρες, Ανουντσιάτα, όλα σε στάχτες. Κανείς δεν κάθισε όλα αυτά τα χρόνια να αποτιμήσει την ζημία και να διεκδικήσει κάποτε την σχετική αποζημίωση. Συμβολικά και εις ένδειξη μνήμης. Κλασική περίπτωση πολέμου κατά αμάχων, για την οποία κανείς ποτέ δεν πλήρωσε. Αυτό από μόνο του είναι ένα ξεχωριστό ιστορικό γεγονός. Ήξεραν διοικητές και οι έμπειροι πιλότοι της Λουφτβάφε τι στόχευαν. (Να σημειώσουμε ότι την πόλη και τους αμάχους της στόχευαν τον ίδιο καιρό και οι Σύμμαχοι. Ήξεραν και αυτοί. Ένας Συμμαχικός βομβαρδισμός στην περιοχή του Ανεμομύλου είχε ως θύμα τον μεγάλο αδελφό του φίλου μου κυρ-Βαγγέλη – λίγα μόνο μέτρα από το σημείο που γράφονται οι γραμμές αυτές. Ένας άλλος Συμμαχικός βομβαρδισμός, λίγες μέρες πριν την 14η Σεπτεμβρίου, κατέστρεψε μεγάλο μέρος του δικτύου ύδρευσης της πόλης, με μοιραίες συνέπειες για τα λιγοστά μέσα κατάσβεσης της φωτιάς της 14ης.)

ΥΓ.5: Ο Πιέρο Παρίνι ήταν ο επικεφαλής του ‘Γραφείου Πολιτικών Υποθέσεων των Ιονίων Νήσων’ με έδρα την Κέρκυρα. Αρμοστής Ιονίων Νήσων, δηλαδή. Την 11η Σεπτεμβρίου, και ενώ ανακαλείτο στην Ιταλία, μια επιτροπή Κερκυραίων υπό τον μητροπολίτη Μεθόδιο τον επισκέπτεται στα Ανάκτορα με αίτημα την μεταφορά των εξουσιών στους Κερκυραίους. Όμως, ο Παρίνι λείπει. «Ήταν στο ανάκτορο του Μον-Ρεπό και ετοίμαζε 40 μεγάλα κιβώτια αποσκευών μέσα στα οποία έβαζε τα πολύτιμα καλλιτεχνικά κειμήλια, που είχε συγκεντρώσει στα δύο χρόνια της διοικήσεώς του με την μέθοδο της ‘αγοράς’.» (Κ. Δαφνής 1966.) Ο Παρίνι, ορκισμένος οπαδός του Μουσολίνι, θα κατευθυνθεί με δύο βενζινακάτους, πλούσιος πια, στην Αλβανία και από εκεί στο κράτος-μαριονέτα του Σαλό, το οποίο και θα υπηρετήσει μέχρι τέλους. Μετά τον πόλεμο, θα καταδικασθεί σε 7ετή φυλάκιση για την φασιστική του δράση στο Σαλό, όχι όμως και στην Κέρκυρα. Όταν εζητήθη από την Ελλάδα η έκδοσή του, αυτός βρισκόταν ήδη στην Αργεντινή. Μετά πήγε στην Βραζιλία, όπου και έγινε σημαντικός οικονομικός παράγων. Το 1962, θα επιστρέψει στην Ελλάδα, στην Αθήνα, για να διερευνήσει το ενδεχόμενο επενδύσεων ελληνο-ιταλικών συμφερόντων. Η άφιξή του προκάλεσε την μήνιν πολλών Ελλήνων και έτσι η παραμονή του ήταν σύντομη. Πρόλαβε, πάντως, να βρει πολλούς «καλούς φίλους» στην Ελλάδα.

ΥΓ.6: Μετά την αποχώρηση Παρίνι, λίγη ώρα πριν τους βομβαρδισμούς, στις 13 Σεπτεμβρίου, ελευθερώνονται οι 500 πολιτικοί κρατούμενοι του Λαζαρέτου, που η ελληνική δικτατορία είχε ανενδοίαστα και ‘εθνικώς’ παραδώσει στους κατακτητές. Οι 500, εν μέσω βομβών, θα τρέξουν σε καταφύγια και θα φιλοξενηθούν στο 2ο Δημοτικό Σχολείο και σε σπίτια Κερκυραίων. Γλίτωσαν έτσι από την βέβαιη γερμανική ομηρεία.

ΦΩΤΟ: Στα χρόνια αμέσως μετά τον πόλεμο, τα κουφάρια της Ιόνιας Ακαδημίας και του διπλανού κτηρίου, που σήμερα στεγάζει ξενοδοχείο.