31 Αυγούστου 1923, η ανοχύρωτη Κέρκυρα βομβαρδίζεται από την φασιστική Ιταλία

Δίνει διορία ο Ιταλός ναύαρχος μέχρι τις 5 μμ να παραδοθεί το νησί. Ο τοπικός νομάρχης αιφνιδιάζεται, η Αθήνα παρομοίως. Ο Πλαστήρας, αρχηγός του κινήματος του 1922, σπεύδει οργίλος στο τηλεγραφείο: «Δίδω υμίν διαταγήν όπως…». Εκείνη την στιγμή (κατά την αφήγηση Γονατά στον Κερκυραίο ιστορικό Γρ. Δαφνή) καταφθάνουν ασθμαίνοντας στο τηλεγραφείο ο πρωθυπουργός Γονατάς και ο ΥΠΕΞ Αλεξανδρής και προλαβαίνουν τον Πλαστήρα. Εάν, με την αντίσταση των 100 στρατιωτών του φρουρίου, φονευθούν Ιταλοί, η Ιταλία δεν θα αποχωρήσει ποτέ από την Κέρκυρα (την οποία από παλιά υποβλέπει ως βενετσιάνικη και ιταλική). Να το παραδώσουμε αμαχητί το νησί και μετά να το επανακτήσουμε μέσω της νεοσύστατης Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ, πρόδρομος του σημερινού ΟΗΕ).

Αριστερά της εισόδου του Κοιμητηρίου της Γαρίτσας, βρίσκεται ο τάφος των 15 θυμάτων του βομβαρδισμού εκείνης της μέρας. Πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, που σώθηκαν από τους τσέτες της Τουρκίας για να βρουν βίαιο θάνατο εδώ. Κι ας είχε ο τοπικός νομάρχης διαμηνύσει στον Ιταλό ναύαρχο: «Εις το παλαιόν φρούριον έχουν εγκατασταθή περί τας 6 χιλιάδας προσφύγων, περί τα 350 ορφανά, και πολλοί ιδιώται νοσηλευόμενοι εις το εκεί νοσοκομείον. … Η Κέρκυρα, βάσει των συμφωνιών του 1863 και του 1864, είναι ανοχύρωτη. Την ουδετερότητά της σεβάσθηκαν όλοι οι κατά καιρούς διεθνείς αποκλεισμοί και η Ελλάς κατά τους πολέμους της.» (Δαφνής 1955, Barros 1965.) Μετά από 25λεπτο βομβαρδισμό, υψώθηκε στο φρούριο λευκή σημαία.

Η χώρα μας, το 1923, ήταν ηττημένη, ταπεινωμένη, με κυβέρνηση μη διεθνώς αναγνωρισμένη, με ένα βασιλιά ανεπιθύμητο, και με ένα τεράστιο προσφυγικό πρόβλημα. Ζητούσε τώρα η Ιταλία από την Ελλάδα ό,τι είχε ζητήσει η Αυστρία από την Σερβία το 1914 (μετά την δολοφονία του Αυστριακού αρχιδούκα στο Σεράγεβο – για να ξεκινήσει έτσι ο Α’ΠΠ): Βαρύτατη αποζημίωση για την αντικειμενική ευθύνη των φόνων σημαινόντων Ιταλών επί ελληνικού εδάφους καθώς και ιταλική συμμετοχή στις εσωτερικές διαδικασίες της Ελλάδας για την αναζήτηση των ενόχων. Στις 27 Αυγούστου 1923, ο Ιταλός στρατηγός Ενρίκο Τελλίνι και οι τέσσερεις συνοδοί του είχαν δολοφονηθεί σε ενέδρα, δίπλα στα ελληνο-αλβανικά σύνορα. Ο δολοφόνοι δεν βρέθηκαν ποτέ και η Ελλάδα θεωρήθηκε από την Ιταλία υπεύθυνη γιατί η φονική ενέργεια έγινε επί ελληνικού εδάφους.

Ο Τελλίνι ήταν επικεφαλής της ιταλο-ελληνο-αλβανικής επιτροπής, η οποία όριζε τότε τα ελληνοαλβανικά σύνορα, κατ’ εντολή της Πρεσβευτικής Διάσκεψης (οργάνου των Μεγάλων Δυνάμεων, που επέβλεπε την τήρηση της συνθήκης των Βερσαλλιών και που λειτούργησε μέχρι το 1931). Ο Τελλίνι είχε διαρκείς προστριβές με την ελληνική αντιπροσωπεία, ευνοώντας μάλλον τους Αλβανούς. Επίσης είναι αλήθεια ότι, προ της φονικής ενέδρας της 27ης Αυγούστου, υπήρξαν αναφορές από την ελληνική αντιπροσωπεία για την ανεξέλεγκτη δράση συμμοριών στην περιοχή, ελληνικών και αλβανικών. Και επίσης είναι αλήθεια ότι η ελληνική αντιπροσωπεία είχε προτείνει να συνοδεύεται η ιταλική αντιπροσωπεία από ομάδα ελληνικού στρατού, κάτι που ο Τελλίνι δεν είχε δεχθεί. (James Barros 1965, ‘The Corfu Incident of 1923’.)

Η ιταλική κατοχή της Κέρκυρας θα λήξει στις 27 Σεπτεμβρίου, με ικανοποίηση της Ιταλίας και περαιτέρω πτώση του κύρους της Ελλάδας. Ήταν τόσο ραγδαία η εξέλιξη – ιταλικός στόλος έτοιμος στον Τάραντα, 27 Αυγούστου η δολοφονία, 29 τελεσίγραφο στην Αθήνα, 31 κατάληψη Κέρκυρας – σαν να ήταν σχεδιασμένη. Ο Μουσολίνι, πρωθυπουργός μηνών, θα αδράξει την ευκαιρία (ή το σχέδιο!) για να στεριώσει την ακόμη ταλαντευόμενη μισο-φασιστική κυβέρνησή του και το αμφισβητούμενο διεθνές κύρος της. (Η Ιταλία, μετά τις Βερσαλλίες,  θεωρούσε εαυτήν «νικήτρια ακρωτηριασμένη», αφού δεν πήρε αυτά που ήθελε, η δε δικτατορία Μουσολίνι δεν θα επιβληθεί στην Ιταλία πριν το 1925.) Το ότι για την λύση του επεισοδίου επιλέχθηκε (με πείσμονα ιταλο-γαλλική στήριξη) η Πρεσβευτική Διάσκεψη (των Μεγάλων Δυνάμεων) και όχι η Κοινωνία των Εθνών ήταν η πρώτη ήττα της ΚτΕ. Θα ακολουθήσουν και άλλες τέτοιες ήττες της ΚτΕ και από τον Μουσολίνι, Αιθιοπία 1935, και από τον Χίτλερ, Αυστρία, Τσεχοσλοβακία 1938 κλπ και κάπως έτσι θα φτάσουμε στον Β’ΠΠ.

‘Ελεύθερον Βήμα’, Αθήνα, 31 Αυγ. 1923: «Αι αξιώσεις της Ρώμης δεν έχουν σκοπόν την ικανοποίησιν ενός πληγωμένου κύρους, αλλά την ταπείνωσιν του εθνικού κύρους της Ελλάδος και την παραβίασιν της κυριαρχίας της.»

‘Times’, Λονδίνο, 31 Αυγ. 1923: «Οι ιταλικές αξιώσεις δεν φαίνεται να πηγάζουν από μια επιδίωξη δικαίου. Κάποιες από αυτές τις αξιώσεις έχουν σκοπό να επιφέρουν την πικρότερη ταπείνωση στην Ελλάδα, ενώ άλλες, μεταξύ των οποίων και το προβαλλόμενο ποσό αποζημίωσης, είναι εντελώς υπερβολικές. Δεν υπάρχει καν απόδειξη ότι οι δολοφόνοι ήταν Έλληνες.»

‘The Register’, Αδελαΐδα, 4 Σεπτ. 1923: Φθάνοντας στην Αθήνα ο αμερικανός συνταγματάρχης Λόου, διευθυντής των ορφανοτροφείων, που με χρήματα Βρετανών και Αμερικανών πολιτών οργανώθηκαν εκείνο τον καιρό στο παλιό φρούριο της Κέρκυρας για να φιλοξενήσουν τα ορφανά προσφυγόπουλα της Μικράς Ασίας, περιγράφει: «Ο αριθμός των σκοτωμένων από τους Ιταλούς στο νησί έχει φτάσει πλέον τους 20 και οι τραυματίες στο νοσοκομείο είναι συνολικά 32. Επιπλέον, περίπου άλλα 50 άτομα έχουν υποστεί ελαφρά τραύματα. Όλοι οι σκοτωμένοι και τραυματίες είναι πρόσφυγες ή ορφανά από τα αμερικανικά και βρετανικά ορφανοτροφεία που στεγάζονται στο παλιό φρούριο. Το γεγονός ότι 18 από τους σκοτωμένους ήταν παιδιά οφείλεται στις πολλές οβίδες που έπεσαν πάνω στις ελαφριές κατασκευές που χρησιμοποιούνται ως ορφανοτροφεία. Θραύσματα έπεσαν στην θάλασσα, μπροστά από το φρούριο, κοντά σε 400 ορφανά παιδιά που κολυμπούσαν. Έσπευσα στην προκυμαία για να διαμαρτυρηθώ στους Ιταλούς αξιωματικούς εναντίον της μάταιης δολοφονίας πολιτών. Ο πρώτος ιταλός αξιωματικός που συνάντησα με ρώτησε αν υπήρχαν Βρετανοί μεταξύ των νεκρών και τραυματιών. Όταν είπα όχι, αναστέναξε με ανακούφιση, λέγοντας ‘δόξα τω Θεώ’! Θα αναφέρω στο αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών ότι ο βομβαρδισμός ήταν περιττός και ότι μια χούφτα ανδρών, χωρίς ένα όπλο, θα μπορούσε να είχε ολοκληρώσει την κατάληψη.»

ΥΓ.1: Η ΚτΕ καταστατικά απαγόρευε τον πόλεμο, όχι την άσκηση βίας. (Ο ΟΗΕ, διάδοχος της ΚτΕ, απαγορεύει και τα δύο.) Ο Μουσολίνι λοιπόν δήλωνε ότι η κατάληψη της Κέρκυρας ήταν «ειρηνική», για την ικανοποίηση του αιτήματος της Ιταλίας, ανέφερε δε πλείστα παραδείγματα του παρελθόντος, ακόμη και του πρόσφατου στην ίδια την Κέρκυρα, 1916, όταν Μεγάλες Δυνάμεις κατελάμβαναν, χωρίς πόλεμο, ξένη περιοχή.

ΥΓ.2: Ο Έλλην δικτάτωρ Θεόδωρος Πάγκαλος θα επιχειρήσει, το 1925, στρατιωτική εισβολή στην Βουλγαρία, με αφορμή φονικό μεθοριακό επεισόδιο. Το Συμβούλιο της ΚτΕ θα δράσει αμέσως, θα επιβάλει στην Ελλάδα βαρύ πρόστιμο, και ο Πάγκαλος υποχωρών θα απορεί ακόμη για την διαφορετική μεταχείριση. 

ΥΓ.3: Κατά την μαρτυρία του αντισυνταγματάρχη Μπότσαρη στην διεθνή ανακριτική επιτροπή, το βράδυ της 26ης Αυγούστου όλα τα μέλη της τριεθνούς Επιτροπής Χάραξης (των ελληνο-αλβανικών) Συνόρων συνέφαγαν στα Γιάννινα με τον ιταλό στρατηγό Τελλίνι, που γιόρταζε τα 56α γενέθλιά του. Για την επομένη ορίσθηκε αναγνώριση στην περιοχή της Κακαβιάς. Οι τρεις αντιπροσωπείες, ιταλική, ελληνική, αλβανική, όρισαν συνάντηση στις 9 το πρωί στο ελληνικό φυλάκιο της Κακαβιάς. Πρώτη αναχώρησε, στις 5.30 πμ, η υπό τον ταγματάρχη Κολόνια αλβανική αντιπροσωπεία. Στις 6 πμ, αναχώρησε η υπό τον αντισυνταγματάρχη Μπότσαρη ελληνική αντιπροσωπεία. Τελευταία αναχώρησε η υπό τον στρατηγό Τελλίνι ιταλική, που διέθετε και το νεώτερο και ταχύτερο αυτοκίνητο, Λάντσια. Τρία τέταρτα μετά την αναχώρηση της ελληνικής αντιπροσωπείας, και αφού είχε διανύσει περί τα 15 χιλιόμετρα (αυτή ήταν η ταχύτητα εκείνο τον καιρό σε εκείνους τους κακοτράχαλους δρόμους), το μπουζί του αυτοκινήτου έπαθε βλάβη. Ο έλληνας οδηγός ανέλαβε να το φτιάξει. Ο Τελλίνι προσπέρασε, αφού πρώτα σταμάτησε να ρωτήσει αν ο Μπότσαρης ήθελε να επιβιβασθεί επί του ιταλικού αυτοκινήτου. Το ελληνικό αυτοκίνητο επισκευάσθηκε σύντομα, ξαναξεκίνησε το ταξίδι προς Κακαβιά και, μόλις πέρασε το 53ο χιλιόμετρο της διαδρομής, έκοψε ταχύτητα λόγω των πολλών και δύσβατων στροφών της περιοχής. Λίγο μετά, και πριν την θέση Ζέπι, ο οδηγός φρενάρισε απότομα. 40 μέτρα μπροστά βρισκόταν το ιταλικό αυτοκίνητο σταματημένο και πιο μπροστά ένας κορμός δέντρου που έκοβε τον δρόμο. Οι Έλληνες πλησίασαν ανήσυχοι για να διαπιστώσουν ότι το αυτοκίνητο ήταν διάτρητο από σφαίρες με ένα πτώμα να βρίσκεται κάτω από το αυτοκίνητο, ένα άλλο στην μέση του δρόμου, ένα τρίτο, αυτό του Τελλίνι, στο χαντάκι αριστερά. Οι άλλοι δύο της αποστολής βρίσκονταν νεκροί εντός του αυτοκινήτου, προφανώς οι πρώτοι νεκροί της ομοβροντίας που διέλυσε το παρμπρίζ του αυτοκινήτου. Οι δολοφόνοι είχαν πυροβολήσει από την βάση ενός μικρού γεφυριού, που ήταν στην αρχή της επόμενης απότομης στροφής. Εκεί βρέθηκαν κάλυκες φυσιγγίων όπλων μάουζερ και γόπες από τσιγάρα Βιρτζίνια.

ΥΓ.4: Παρατηρεί για τον ντούτσε, τον φασίστα ηγέτη της Ιταλίας, ο James Barros, στο βιβλίο του ‘Το Επεισόδιο της Κέρκυρας’ (1965, p.73 – βιβλίο που δεν έχει μεταφρασθεί στα ελληνικά αν και βιβλίο αναφοράς για την διπλωματία και τους περί την Κέρκυρα διεθνείς ανταγωνισμούς ισχύος της εποχής): «Η Ευρώπη (με τον Μουσολίνι το 1923) γευόταν για πρώτη φορά αυτό που ο Ορτέγκα Υ Γκασέτ περιέγραψε ως ένα τύπο ανθρώπου που ό,τι κάνει δεν το κάνει εξηγώντας τους λόγους ή το δίκιο, αλλά απλώς το κάνει. Το κάνει δείχνοντας τον εαυτό του και επιβάλλοντας την άποψή του. Αυτό είναι το νέο: το δικαίωμα να μην είσαι λογικός, o λόγος του παράλογου. Για τον ισπανό φιλόσοφο, ο άνθρωπος στη δεύτερη δεκαετία του εικοστού αιώνα αντίκρισε ένα νέο φαινόμενο, την χρήση της άμεσης δράσης. Ενώ παλαιότερα η χρήση βίας ήταν το έσχατο μέτρο για την υπεράσπιση αυτού που κάποιος θεωρούσε δικαίωμά του, τώρα έχει αντιστραφεί η τάξη των πραγμάτων. Η βία πλέον ανακηρύσσεται σε πρώτο λόγο ή, ακριβέστερα, σε μοναδικό λόγο.» (Πρόκειται για το κλασικό βιβλίο ‘Η Επανάσταση των Μαζών’, 1932/1930, του Ορτέγκα Υ Γκασέτ, ένα βιβλίο εναντίον του μαζικού ανθρώπου καθώς και εναντίον του κάθε ντούτσε, φύρερ, καουδίγιο, στον οποίον υποτάσσεται ο μαζικός άνθρωπος. Χωρίς τον ένα δεν υπάρχει ο άλλος.)