Τηγανίτες τ΄Αγιού: Η ιστορία πίσω από την ένταξη στο Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς

Γράφει ο Σπύρος Παϊπέτης

Τις τηγανίτες τ’ Αγιού πάντα τις κυνηγούσα ή αυτές με κυνηγούσαν, δεν έχω καταλάβει ακόμα. Όσο ήμουν πιτσιρικάς, η ‘νόνα’ μου η Κατίνα, που έμενε μαζί μας, μου τις έφτιαχνε στην γιορτή μου για να ευχαριστηθώ. Άλλες φορές έφτιαχνε τζαλέτια, άλλες φορές λουκουμάδες με κρυσταλλική ζάχαρη και κανέλα. Όχι μόνο τ’ Αγιού αλλά και κατά την διάρκεια όλου του Δεκέμβρη.

Την παραμονή της μεγάλης γιορτής του νησιού ήταν δεδομένη η παρουσία μου στο Προσκοπείο με μοναδικό σκοπό μαζί με τους φίλους μου να γευτούμε όσους περισσότερους ζεστούς και αφράτους λουκουμάδες μπορούσα, ήταν άλλωστε και τσάμπα!

Αργότερα ως φοιτητής στην Αθήνα, η νόνα μου είχε την συνήθεια να με επισκέπτεται κάθε 12 Δεκέμβρη. Εκεί, για να την ευχαριστήσω εγώ πλέον, την πήγαινα στο λουκουματζίδικο του Μπαλατσούρα, στο Αιγάλεω, για να τηρήσουμε το έθιμο. Ωραίες τηγανίτες, με ρίζες Μικρασιάτικες! Αλλά και οι υπόλοιποι Κερκυραίοι φοιτητές της Αθήνας θα μαζεύονταν εκείνη την ημέρα σε ένα σπίτι για να φτιάξουν λουκουμάδες και να τηρήσουν το έθιμο.

Πώς τα έφερε η μοίρα δεν το πολυκατάλαβα, και τον Ιούλιο του 2011 ανοίγω το Στάζει Μέλι. Και έρχεται ο Δεκέμβρης εκείνου του χρόνου και πλέον είμαι εγώ αυτός που θα πρέπει να φτιάξω τις τηγανίτες τ’ Αγιού. Δεν ήξερα τι με περίμενε, ούτε και μπορούσα να φανταστώ τι θα τραβούσα το ιερό αυτό τριήμερο της τηγανίτας. Όχι δεν ήταν μόνο την παραμονή, ήταν τρεις ολόκληρες ημέρες όπου κόσμος πήγαινε κι ερχόταν για να φάει λουκουμάδες. Μιλάμε για πολύ κόσμο, χιλιάδες δεν θα ήταν υπερβολή. Ουρές έξω από το Στάζει Μέλι που δεν θύμιζε πια γλυκοπωλείο αλλά τράπεζα. Είχαμε νουμεράκια και φωνάζαμε ‘ το 234 έτοιμο, παρακαλώ ’.

Την παραμονή η πολύ δουλειά ξεκινάει μετά τα ‘βγάσματα’ τ’ Αγιού, 18.00 με 22.00 η ένταση της δουλειάς είναι στο αποκορύφωμά της, όσες φριτέζες και να είχαμε δεν την ‘σώζαμε’ μια μικρή καθυστέρηση.... Μιλάμε για αναμονή μιας ώρας και παραπάνω, αλλά ο κόσμος εκεί, να περιμένει, άλλες φορές με υπομονή κι άλλες φορές με λίγη γκρίνια που εξανεμιζόταν την ίδια στιγμή που παραλάμβαναν τις τηγανίτες. Όλο αυτό κρατάει μέχρι αργά το βράδυ...02.00-03.00. Ανήμερα ο κόσμος ζητάει λουκουμάδες από νωρίς και η ένταση της δουλειάς είναι σταθερή καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας μέχρι και αργά το βράδυ. Με άλλα λόγια φτιάχνουμε ασταμάτητα λουκουμάδες στις φριτέζες της γλυκιάς κόλασης του Στάζει Μέλι. Την επόμενη και τελευταία μέρα του εθίμου η ποσότητα της δουλειάς είναι περίπου η μισή σε σχέση με αυτή της παραμονής και σταματά μετά τα ‘μπάσματα’ τ’Αγιού.

Το 2017 είχα ήδη γνωρίσει τον Σπύρο Μπάντιο, ο οποίος έφτιαχνε τα φοβερά βιντεάκια από τις γενέθλιες παρτάρες του Στάζει Μέλι κάθε Σεπτέμβρη. Παρτάρες, δεν υπερβάλλω και αλήθεια λέω https://www.youtube.com/watch?v=LNCxUITFcbU!!!

Αλλά κι ο Σπύρος είχε τον δικό του τρόπο να αποτυπώνει τα πράγματα, μου άρεσε. Και του λέω «Ρε Σπύρο, θες να φτιάξουμε ένα βιντεάκι και για το έθιμο με τους λουκουμάδες του Αγιού, έτσι ένα δεκάλεπτο;» «Μέσα!», μου απαντάει. Να μην τα πολυλογώ, το βιντεάκι έγινε ντοκιμαντέρ μεσαίου μήκους, το δεκάλεπτο διάρκεια μιας ώρας και για να ολοκληρωθεί πέρασαν 4 χρόνια. Δημιουργήθηκε σενάριο, έγινε έρευνα και πάρα πολλοί Κερκυραίοι συνεργάστηκαν αφιλοκερδώς με ένα σκοπό, να αποτυπώσουν τις ιστορίες τους για τις τηγανίτες με τον πιο όμορφο τρόπο.

Ο Ηλίας Βασιλάτος, η Ελπίδα Έριτσου και Σπύρος Μπούζης μοιράστηκαν τις ιστορίες τους από τις οικογενειακές τους επιχειρήσεις. Ο Πέτρος Γιοχάλας τις αναμνήσεις του από την δράση του Φορέα Κορφιάτικης Έκφρασης στην πλακάδα. Ο Γιώργος Καγκουρίδης μας μίλησε για τους θεματοφύλακες του εθίμου, τους προσκόπους και τις τηγανίτες που φτιάχνουν παραμονή τ’ Αγιού και μας έδωσε σημαντικά στοιχεία από το ιστορικό αρχείο των προσκόπων. Η Νίνα Βιτάλ, για μένα το ‘διαμαντάκι’ του ντοκιμαντέρ, μας αποκάλυψε οικογενειακές της στιγμές και πώς οι τηγανίτες είναι το κοινό στοιχείο για τους χριστιανούς και τους εβραίους της Κέρκυρας. Ο Παναγιώτης Βασιλάκης και ο Σπύρος Δαφνής μας μίλησαν για δύο απαραίτητα συστατικά για καλές τηγανίτες, το μέλι και το ελαιόλαδο. Ο Αριστοτέλης Μέγκουλας, ένας από τους σημαντικότερους chef – όχι μόνο του νησιού - , μοιράστηκε την σοφία και την γνώση του μαζί με δύο παραλλαγές της συνταγής με τοπικά προϊόντα. Οι οικογένειες Δουκάκη και Μάνδυλα έδωσαν σάρκα και οστά στο οικογενειακό κορφιάτικο τραπέζι της παραμονής τ’ Αγιού με μπόλικη δόση μουσικής και τραγουδιού.

Το 2019 τα γυρίσματα των συνεντεύξεων έχουν ολοκληρωθεί και αυτό που έμενε είναι λίγα ακόμη πλάνα και το μοντάζ. Σε αυτό το σημείο πέφτει η ιδέα για το εθνικό ευρετήριο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Τα περισσότερα στοιχεία τα είχαμε ήδη μαζέψει για το ντοκιμαντέρ, πόσο δύσκολο να είναι, σκεφτήκαμε. Αποδείχθηκε και αυτό αρκετά δύσκολο και χρονοβόρο.

Δύο χρόνια κράτησε η διαδικασία εγγραφής, πραγματικά πολύ κουπί τράβηξε ο φίλος Σταμάτης Αυλωνίτης, ο οποίος είχε τεράστια συνεισφορά και στο ντοκιμαντέρ. Η βοήθειά του ήταν καταλυτική. Στην διαδικασία σύνταξης του δελτίου συμμετείχε και ο Γιάννης Αγαπάκης όπως επίσης και στο κομμάτι της επικοινωνίας. Σε αυτό το σημείο οφείλω να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ, στην Δρ. Μαρία Φακιολά, κοινωνική ανθρωπολόγο, υπάλληλο του ΥΠΠΟΑ, η οποία ήταν ο συνδετικός μας κρίκος με το υπουργείο, και λειτουργούσε καθ΄όλη τη διάρκεια της προσπάθειας ως πολύτιμη βοηθός και συμπαραστάτης. Η Δήμαρχος Μερόπη Υδραίου και ο Αντιδήμαχος τουρισμού Παναγιώτης Βαρούχας με επιστολή τους που συμπεριλήφθηκε στον φάκελο στήριξαν και ενίσχυσαν την προσπάθειά μας.

Έτσι, το 2022 είχαμε την χαρά να ολοκληρωθούν και τα δύο μας πλάνα. Το ντοκιμαντέρ «Κέρκυρα, το νησί της τηγανίτας» έχει ταξιδέψει ήδη σε 8 χώρες και 14 φεστιβάλ, έχοντας αποσπάσει 2 βραβεία καλύτερου ντοκιμαντέρ και το ταξίδι συνεχίζεται.

Το έθιμο των τηγανίτων τ’ Αγιού, αποτελεί πλέον εγγεγραμμένο στοιχείο στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. Εντάχθηκε γιατί «αποτελεί εθιμική πρακτική που συνδέεται με τη συλλογική μνήμη της Κέρκυρας, αλλά και με τη διαμόρφωση και διάδοση των αστικών διατροφικών συνηθειών και της ζαχαροπλαστικής» σύμφωνα με την απόφαση του ΥΠΠΟΑ που αποδέχτηκε την ομόφωνη πρόταση της αρμόδιας επιτροπής αξιολόγησης.

Η ιδιαιτερότητα της πίστης των ντόπιων στον προστάτη του νησιού Άγιο Σπυρίδωνα, η σύσφιξη των δεσμών της τοπικής κοινότητας και η ανάδειξη της τοπικής γαστρονομίας και του πλούτου της Κερκυραϊκής γης που καταλήγει στο οικογενειακό τραπέζι είναι τα στοιχεία του εθίμου που οφείλουμε να προστατεύσουμε και να αναδείξουμε.

Δεν θα ήταν χρήσιμο αν το ντοκιμαντέρ αυτό το παρακολουθούσαν κάθε 12 Δεκεμβρίου τα σχολεία του νησιού; Δεν θα ήταν χρήσιμο για την τουριστική προβολή του νησιού σε εκθέσεις του εξωτερικού; Δεν θα ήταν ένα άκρως επιτυχημένο γεγονός η πραγματοποίηση ετησίως ενός γαστρονομικού φεστιβάλ στο νησί την περίοδο 10-25 Δεκεμβρίου; Με πρωταγωνιστή τις τηγανίτες/τζαλέτια και την πλούσια ‘χειμωνιάτικη’ τοπική κουζίνα, τον κακοτρύγη και την μπύρα. Εκεί που οι Κερκυραίοι παραγωγοί θα αναδείξουν και θα γνωρίσουν τα προϊόντα τους στον κόσμο μέσω της γαστρονομίας. Όλο αυτό να εξελίσσεται ενώ οι χορωδίες και οι φιλαρμονικές μας να δίνουν τις παραστάσεις τους με τα παραδοσιακά κάλαντα.

Ο βασικός σκοπός του κειμένου είναι η επιθυμία μου να διηγηθώ την πορεία της προσπάθειας, να ευχαριστήσω ξεχωριστά κάθε έναν που συνέβαλλε με τον τρόπο του αλλά θα ήθελα να ζητήσω και από τις αρχές του τόπου, Δήμο, Περιφέρεια, Ε.Ο.Τ. να αδράξουν την ευκαιρία και να εκμεταλλευτούν την προσπάθειά μας. Το Υπουργείο Πολιτισμού με την ένταξη του εθίμου στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς προσφέρει όλα τα απαραίτητα εργαλεία/χρηματοδοτήσεις με σκοπό την προστασία και ανάδειξή του.

Μπράβο λοιπόν σε όλους για την προσπάθειά μας, είμαι στην διάθεση των αρχών για οποιαδήποτε βοήθεια χρειαστούν.