Το πλαίσιο της πανδημίας

εντός κάθε χώρας, στις ειδικές προσεγγίσεις της κάθε κυβέρνησης και στις ενδεχόμενες συνέπειες από την πανδημία στις διάφορες κοινωνίες. Μια τέτοια προσέγγιση είναι λογική στο βαθμό που, για κάθε άνθρωπο, ζωή σημαίνει καταρχήν τη δική του βιολογική και κοινωνική ύπαρξη. Την ίδια στιγμή όμως αυτή η προσέγγιση μπορεί να αποκρύψει κάποιες από τις πιο σημαντικές παραμέτρους αυτού που μας συμβαίνει από την αρχή του φετινού χρόνου. Πέρα από τα όποια επιμέρους της πανδημίας -εθνικά, τοπικά κ.α. - μιλάμε σίγουρα για ένα παγκόσμιο γεγονός, για μια ποσότητα η οποία γέννησε μια νέα ποιότητα.

Παρ'ότι το πράγμα αποδείχτηκε - μέχρι στιγμής τουλάχιστον- διαχειρίσιμο σε βιολογικό επίπεδο, είναι πάρα πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς το σχήμα που θα έχει το άμεσο μέλλον σε όλο τον πλανήτη. Από τη μία έχουμε τα διάφορα "ανοίγματα" σε οικονομικό επίπεδο, από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις μέχρι τα κράτη και τις υπερεθνικές ολοκληρώσεις που απαιτούν με κάποιο τρόπο να καλυφθούν μέχρι να μπει η οικονομική δραστηριότητα σε μια κανονικότητα, όποια και αν είναι αυτή μετά τον covid-19, "ανοίγματα" που χρειάζονται για την κάλυψη τους μια οικονομική "επιφάνεια" ασύλληπτη ως προς το μέγεθος της να εγγυηθεί για αυτά. Από την άλλη, κατά το λαϊκό "η φτώχεια φέρνει γκρίνια", οι προοπτικές συνεργασίας σε διεθνές επίπεδο φαίνονται όλο και πιο χλωμές: μια από τις πρώτες κινήσεις των χωρών του ανεπτυγμένου κόσμου ήταν να κλείσουν σύνορα τα οποία μέχρι τώρα περηφανεύονταν ότι σχεδόν είχαν εξαλειφθεί. Ακόμη και αν η πανδημία εξαφανιζόταν αύριο με ένα "μαγικό τρόπο", για να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση του Ντόναλντ Τραμπ, η κληρονομιά της θα είναι ένα τεράστιο δίχτυ χρεωκοπιών, ζημιών και νομικών εκκρεμοτήτων που καλύπτει όλο τον πλανήτη. Το ερώτημα είναι, πρόκειται για έναν κεραυνό εν αιθρία, για ένα "μαύρο κύκνο" σύμφωνα με την τρέχουσα αργκό της τεχνοκρατίας;

Ήδη από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου η ανθρωπότητα απέκτησε συνείδηση του ότι η επενέργεια της στο περιβάλλον έχει αναπτυχθεί σε σημείο που να μπορεί να αμφισβητήσει τα ίδια τα θεμέλια της ζωής στον πλανήτη. Στους φόβους για τον πυρηνικό χειμώνα προστέθηκαν στα τέλη του 20ου αιώνα οι φόβοι για τις συνέπειες στη βιόσφαιρα ακόμη και της ειρηνικής ανθρώπινης δραστηριότητας. Τις πρώτες δυο δεκαετίες του αιώνα μας η συζήτηση μετατοπίστηκε από το "αν" στο "πότε" θα κάνουν την εμφάνιση τους γεγονότα που δεν θα μας επιτρέπουν να συνεχίσουμε τη δραστηριότητα μας ως έχει και στα μέτρα που θα πρέπει να πάρουμε προκειμένου να προετοιμαστούμε για τα γεγονότα αυτά. Τελικά η πανδημία έφτασε και υπέβαλλε όλα τα συστήματα μας σε ένα έκτακτο τεστ. Αυτό που αποκαλύπτεται μέχρι στιγμής είναι ότι τα συστήματα μας είναι πεπαλαιωμένα και κατά συνέπεια αναντίστοιχα της πραγματικότητας και της κλίμακας των γεγονότων που καλούνται να αντιμετωπίσουν.

Ας δούμε την κλίμακα. Το σύγχρονο κράτος γεννιέται πάνω κάτω την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης και αποκτάει το νευρικό του σύστημα με τον Ναπολεόντειο Κώδικα. Όμως οι στρατιές του Ναπολέοντα κινούνταν ακόμα με την ίδια ταχύτητα που κινούνταν οι στρατιές του Μεγάλου Αλεξάνδρου, την ταχύτητα του βαδίσματος του ανθρώπου. Σήμερα οι άνθρωποι και τα αγαθά χρειάζονται τέσσερις ώρες να φτάσουν από το Παρίσι στη Μόσχα, ενώ η πληροφορία μεταδίδεται πρακτικά ακαριαία. Το 1945 που ιδρύεται ο ΟΗΕ είχαμε βιομηχανική παραγωγή σε εθνική βάση και διακρατικές εμπορικές συμφωνίες. Τώρα που γράφω αυτές τις γραμμές στο Μπρίστολ πίνω έναν ελληνικό καφέ που παρασκευάστηκε στη Λευκωσία, που αγόρασα από ένα αμερικάνικο σούπερ μάρκετ και έβρασα με ρώσικο αέριο, πληκτρολογώντας σε έναν υπολογιστή που κατασκευάστηκε στην Κίνα από μια κορεάτικη εταιρία. Οι μερακλήδες του τσαγιού σε όλο τον κόσμο μπορούν να αγοράζουν το τσάι τους από συγκεκριμένο παραγωγό σε συγκεκριμένο χωριό της Κίνας. Η ανθρωπότητα πλέον δραστηριοποιείται σε μια ενοποιημένη παραγωγική βάση και καταναλώνει σε μια ενοποιημένη αγορά, παραγωγική βάση και αγορά που τείνουν από την ίδια την κίνηση των πραγμάτων να μετατραπούν απο ενοποιημένες σε ενιαίες.

Σε αυτό το φόντο οι διάφορες εθνικές προσεγγίσεις στο ζήτημα της πανδημίας φαντάζουν ιστορικές εκκεντρικότητες. Οι αμερικάνοι με τις χλωρίνες τους, οι άγγλοι με τις αγέλες τους και οι έλληνες που εφηύραν τη μάσκα του Σρέντινγκερ δεν είναι μικρότερη παραφωνία από τους φεουδάρχες στην αρχή της σύγχρονης εποχής που επέβαλαν δασμούς σε εδαφικές ενότητες μικρότερες πολλές φορές από τη Μέση Κέρκυρα. Και η τότε και η σημερινή παραφωνία λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο, φρενάρει μια ανάπτυξη που παίρνει την κίνηση της από την ίδια τη λογική του πράγματος, την πορεία ανάπτυξης της ανθρωπότητας. Για αυτό το λόγο δημιουργεί κρίσεις και επιτείνει τις ήδη υπάρχουσες, για να το πούμε λαϊκά, "μποδάει". Τα κόστη όμως ήδη γίνονται δυσβάχτατα και ο εξορθολογισμός του όλου πράγματος προβάλει σαν άμεση αναγκαιότητα.