Βιώσιμος τουρισμός τον 21ο αιώνα

Η ανάρτηση της δημοτικής κοινότητας Θήρας τις προάλλες προκάλεσε αίσθηση. «Αλλη μια δύσκολη ημέρα για την πόλη και το νησί μας με την έλευση 17.000 επισκεπτών από τα κρουαζιερόπλοια! Παρακαλούμε την προσοχή σας και όσο μπορούμε ελαττώνουμε τις μετακινήσεις μας!».

Την ίδια στιγμή γίνονται παγκόσμιο viral οι διαδηλωτές στη Βαρκελώνη και σε άλλες ισπανικές πόλεις που καταβρέχουν τους τουρίστες με νεροπίστολα, διεκδικώντας τη μείωση του τουριστικού ρεύματος στην πόλη τους.

Ο υπερτουρισμός καθίσταται ένα από τα μείζονα προβλήματα της εποχής μας. Πρόβλημα οικολογικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, πολιτικό.

Ο δήμαρχος της πόλης καταδίκασε μεν τα νεροπίστολα, έχει όμως σαφές σχέδιο για τα όρια του τουρισμού που εισφέρει το 15% της οικονομίας της πόλης: κατάργηση και των 10.000 αδειών βραχυχρόνιας μίσθωσης έως το 2028 και αύξηση της φορολόγησης των κρουαζιερόπλοιων που δεν διανυκτερεύουν.

Η οικονομία.Το 2023 η τουριστική βιομηχανία συνεισέφερε το 13% του ελληνικού ΑΕΠ, ήτοι 28,5 δισ. Σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΙΝΣΕΤΕ), τα πολλαπλασιαστικά οφέλη της τουριστικής βιομηχανίας μπορεί να φτάνουν ακόμη και στο 1/3 του ΑΕΠ. Δεν χωράει αμφιβολία για τη σημασία του τουρισμού στην ελληνική οικονομία.

Ωστόσο, η υπέρμετρη εξάρτηση μιας οικονομίας από έναν παραγωγικό κλάδο δημιουργεί ανισορροπία, που μειώνει την ανθεκτικότητά της σε ενδεχόμενες αναταράξεις της παγκόσμιας αγοράς. Ενα μοντέλο ανάπτυξης που στηρίζεται μόνο στον τουρισμό και την οικοδομή δεν είναι βιώσιμο σε βάθος χρόνου – το διαπιστώσαμε άλλωστε με τη χρεοκοπία της περασμένης δεκαετίας.

Οσο αναπτύσσεται χωρίς μακροχρόνιο σχεδιασμό βασισμένο σε πραγματικά δεδομένα, τόσο θα διαβρώνεται η βιωσιμότητα του κλάδου. Ασφαλώς η έννοια του ορίου εμπεριέχει την ανάγκη κατανομής των πόρων, ιδίως όταν ένας στους δύο δεν θα πάει φέτος διακοπές.

Η κυβέρνηση με το Ειδικό Χωροταξικό για τον τουρισμό πριμοδοτεί την οικοδόμηση νέων τουριστικών μονάδων, θυσιάζοντας τις μακροπρόθεσμες προοπτικές στα βραχύβια οφέλη.

Τα ενοίκια. Η πρώτη επίπτωση του υπερτουρισμού βιώνεται άμεσα στην καθημερινότητα και είναι η εκτόξευση των ενοικίων λόγω της εξάπλωσης του Airbnb. Σύμφωνα με μελέτη της AirDNA για λογαριασμό της «Καθημερινής», ο αριθμός των Airbnb στην Αθήνα έφτασε στις 12.576, καταγράφοντας αύξηση 21,3% (25% περισσότερα από τη Βαρκελώνη των 26 εκατ. αφίξεων).

Το Πανελλαδικό Δίκτυο Μεσιτών E-Real Estates εκτιμά ότι η συσσωρευτική αύξηση των ενοικίων από το 2018 έως και σήμερα κυμαίνεται από 43,2% έως 52,1%. Στο κέντρο της Αθήνας είναι σχεδόν αδύνατο για έναν εργαζόμενο με μέσο μισθό να βρει διαμέρισμα να νοικιάσει, γιατί η προσφορά είναι μικρή και οι τιμές απαγορευτικές. Εστω κι αν δεχτούμε ότι το κέντρο της Αθήνας θα μετατραπεί σε τουριστικό πάρκο χωρίς κατοίκους, οι οποίοι θα προσέρχονται στην εργασία τους με ΜΜΜ που θα είναι κάποτε στο μέλλον αξιόπιστα και επαρκή, η ίδια συνθήκη στα νησιά οδηγεί στην έξοδο κάθε είδους δημόσιο λειτουργό, δάσκαλο, γιατρό, αστυνομικό και υποβαθμίζει περαιτέρω την ανθεκτικότητα της κοινωνίας.

Οι φυσικοί πόροι και οι υποδομές. Η αχαλίνωτη και χωρίς σχεδιασμό ανάπτυξη του τουρισμού οδηγεί στην ανεπιστρεπτί εξάντληση των φυσικών πόρων, αυξάνει την πίεση στις έτσι κι αλλιώς ανεπαρκείς υλικές και άυλες υποδομές και υπονομεύει τον πρωτογενή τομέα. Στον δημόσιο διάλογο αναφέρεται πολλές φορές ο παραλογισμός με τις χιλιάδες πισίνες (που διαρκώς αυξάνονται) που λειτουργούν στις άνυδρες Κυκλάδες. Σε αρκετούς τουριστικούς προορισμούς, ενώ το νερό δεν επαρκεί, η μέση ημερήσια κατανάλωση σε μια σύγχρονη ξενοδοχειακή μονάδα ανά ένοικο είναι 450 λίτρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η γ.γ. Πολιτικής Προστασίας κήρυξε τη Σίφνο σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω της λειψυδρίας. Το ίδιο συνέβη στη Λέρο, σε περιοχές της Κρήτης και της Κεφαλονιάς, πολύ κοντά στην ίδια κατάσταση βρίσκονται η Νάξος και η Τήνος, ενώ η ανομβρία έχει οδηγήσει τους ταμιευτήρες στα χαμηλότερα επίπεδα και οι ανεξέλεγκτες γεωτρήσεις εξαντλούν τον πεπερασμένο υδροφόρο ορίζοντα των νησιών.

Ταυτόχρονα, η οικοδόμηση στους τουριστικούς προορισμούς έχει ξεφύγει από κάθε όριο. Η δε διαχείριση των απορριμμάτων σε σειρά τουριστικών περιοχών γίνεται «ωρολογιακή βόμβα» για το περιβάλλον και τις τοπικές κοινότητες. Τα περυσινά γεγονότα στους δύο κορυφαίους προορισμούς, τη Μύκονο και τη Σαντορίνη, αποτελούν περίτρανη και δυσώδη απόδειξη των φυσικών ορίων επισκεψιμότητας, υποβαθμίζοντας το ίδιο το τουριστικό προϊόν.

Ο υπερτουρισμός καθίσταται ένα από τα μείζονα προβλήματα της εποχής μας. Πρόβλημα οικολογικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, πολιτικό.

Ο υπερτουρισμός βλάπτει και την οικονομία.

Τα μέτρα. Είναι επείγον λοιπόν να μπει φρένο. Για να μην οδηγηθούν τα νησιά και μαζί και ο τουρισμός σε μη αναστρέψιμη απώλεια.

Η κυβέρνηση πρέπει να αποδεχθεί ότι η αγορά δεν μπορεί να αυτορρυθμιστεί και ασύδοτη απειλεί να διαρρήξει σημεία θραύσης. Απαιτείται κρατική παρέμβαση, να θέσει όρια και ρυθμίσεις, ώστε να καταστεί ο τουρισμός βιώσιμος. Απαραίτητη είναι η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντική η ανάπτυξη πρωτοβουλιών, από το «κίνημα της πετσέτας» έως το δίκτυο για τις βιώσιμες Κυκλάδες.

Τι προτείνει το τελευταίο;

• Μελέτη για κάθε περιοχή προκειμένου να διαμορφωθεί ρυθμιστικό πλαίσιο ώστε οι τουριστικές δραστηριότητες να μην ξεπερνούν τη φέρουσα ικανότητα αντοχής των οικοσυστημάτων και των τοπικών κοινωνιών. Αυτό μπορεί να σημάνει ότι σε ορισμένες περιοχές θα σταματήσουν να εκδίδονται νέες οικοδομικές άδειες.

• Πλαίσιο οριοθέτησης για τις αφίξεις των κρουαζιερόπλοιων.

• Αμεση νομοθετική παρέμβαση για την προστασία των παραδοσιακών αγροτικών καλλιεργειών. Να μην ξηλωθεί άλλο αμπέλι για να χτιστούν δωμάτια.

• Για το νερό, πέρα από τον εξορθολογισμό της χρήσης και την καταπολέμηση της σπατάλης, να δοθεί έμφαση σε δημόσιες επενδύσεις για την προστασία των υδάτινων πόρων, την εξοικονόμηση στην ύδρευση και την επανάχρηση επεξεργασμένου νερού.

• Να προχωρήσει άμεσα η απαγόρευση του Airbnb και των βραχυχρόνιων μισθώσεων από νομικά πρόσωπα, ο περιορισμός των ακινήτων που μπορεί κάθε φυσικό πρόσωπο να εκμισθώνει και ο τερματισμός της έκδοσης golden visa με την αγορά ακινήτου στη χώρα μας.

Λύσεις υπάρχουν, τις οποίες άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν για να μεταβούν σε ένα βιώσιμο μοντέλο τουρισμού για τον 21ο αιώνα. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι πολιτική βούληση και μακροχρόνιος σχεδιασμός. Μια απαραίτητη αρχή θα ήταν η ενεργός συμμετοχή της χώρας μας στη διαμόρφωση μιας γνήσιας νησιωτικής συμφωνίας στο πλαίσιο της επερχόμενης αναθεώρησης του Ταμείου Συνοχής πάνω στη βάση του ψηφίσματος του Ε.Κ. για την παρούσα κατάσταση και τις μελλοντικές προκλήσεις των ευρωπαϊκών νήσων.

*Ο κ. Αλέξης Χαρίτσης είναι πρόεδρος της Κ.Ο. της Νέας Αριστεράς και ο Πέτρος Κόκκαλης γραμματέας του Κόσμου.