Ο ενεχυροδανεισμός στην Κρήτη

Με πόνο ψυχής αναγκάστηκε να πουλήσει τα δύο πολυτιμότερα κοσμήματα που είχε στην κατοχή της, που συμβόλιζαν σπουδαίες στιγμές της ζωής της: το κόσμημα που συμβολίζει την έναρξη μιας νέας ζωής και το κόσμημα που σφραγίζει την αιώνια αφοσίωση ανάμεσα σε δυο συντρόφους.

Η Ε.Κ., μία μονάχα από τους δεκάδες χιλιάδες Ηρακλειώτες και Ηρακλειώτισσες που ελέω κρίσης, μνημονίων και οδυνηρών μέτρων χρειάστηκαν να καταφύγουν στη συγκεκριμένη λύση, βρέθηκε πίσω από τον γκισέ ενεχυροδανειστηρίου στο κέντρο του Ηρακλείου, παζαρεύοντας το βαφτιστικό σταυρό και τη βέρα της για μερικά ευρώ... Ευρώ που έψαχνε εναγωνίως λόγω ενός θέματος υγείας... Η καρδιά βαριά. Πώς άλλωστε αποχωρίζεται κανείς δύο τόσο αγαπημένα κοσμήματα για μια χούφτα ευρώ; Η αμηχανία όμως, όπως μας εξομολογήθηκε, λιγότερη.

Ήταν η δεύτερη φορά που η ίδια αναγκάστηκε να καταφύγει σε ένα από τα πολλά ενεχυροδανειστήρια που ξεφύτρωσαν σαν τα μανιτάρια τα χρόνια της κρίσης στο νομό Ηρακλείου. Έναν νομό που έφτασε, με βάση τα επίσημα στοιχεία της τοπικής ΕΛ.ΑΣ., στην κορύφωση της κρίσης να έχει 111 νόμιμα ενεχυροδανειστήρια, ναι 111 (!), εκ των οποίων σήμερα λειτουργούν ή έχουν ενεργή ακόμα άδεια λειτουργίας 64... Από τα 111 ενεχυροδανειστήρια, μάλιστα, τα 90 την περίοδο εκείνη λειτουργούσαν στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα του Ηρακλείου και είχαν φτάσει στο σημείο να διακινούν 90 κιλά χρυσό κάθε εβδομάδα!

Η συμπολίτισσά μας, η Ε.Κ., το είχε ξανακάνει παλιότερα, όταν και πάλι, μη έχοντας άλλη λύση, αναγκάστηκε, λόγω οικονομικών υποχρεώσεων τότε, να ξεπουλήσει μερικές χρυσές λίρες.

Φυσικά και στο ενεχυροδανειστήριο δεν την πίεσε κανείς να πάει με το ζόρι. Η απόφαση ήταν δική της, και μάλιστα, μαζί με τη στεναχώρια για την απώλεια των προσωπικών κοσμημάτων, η απόφαση συνοδευόταν και από ανακούφιση. Ανακούφιση γιατί κατάφερε, έστω και έτσι, να βρει τα χρήματα για τα οποία "καιγόταν" εκείνη την εποχή και δεν μπορούσε να βρει από αλλού.

Ομοίως και ο συνταξιούχος Κ.Μ. από το Ηράκλειο, που αναγκάστηκε να ανταλλάξει χρυσαφικά-κειμήλια για μερικά ευρώ, ένιωσε μέσα του περίεργα. Στεναχώρια, ανακούφιση, αλλά και ένα βάρος για το παζάρι χρυσού στο οποίο συμμετείχε. Δεν είναι οι πρώτοι, ούτε οι τελευταίοι. Ένα ατελείωτο παζάρι χρυσού είχε στηθεί τα προηγούμενα χρόνια στην πόλη του Ηρακλείου, τόσο στο κέντρο όσο και στις περιφερειακές συνοικίες.

 

Τα δύο μέρη της έρευνας

 

Στο πρώτο μέρος της μεγάλης δημοσιογραφικής έρευνας της "Ν.Κ.", που δημοσιεύουμε σήμερα, θα σκιαγραφήσουμε το γενικό περίγραμμα, δίνοντας τη σφαιρική εικόνα. Ποιο είναι το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τέτοιες συναλλαγές. Πόσα ήταν τα καταστήματα που ξεφύτρωσαν σαν τα "μανιτάρια". Πόσα είναι σήμερα. Ποιος ο όγκος των συναλλαγών. Ποια η ποσότητα του χρυσού που διακινούνταν στη "χρυσή" εποχή των ενεχυροδανειστηρίων...

Στο δεύτερο μέρος της έρευνας ακολουθούν προσωπικές μαρτυρίες συμπολιτών μας που κατέφυγαν αναζητώντας επειγόντως ρευστό στα ενεχυροδανειστήρια, καθώς επίσης "πιπεράτες" λεπτομέρειες και πιο "βαθιές" αποκαλύψεις... Αποκαλύψεις γύρω από παράνομα χυτήρια, γύρω από αυτοσχέδιες κατασκευές λειώσιμου του χρυσού σε ταράτσες και βεράντες, γύρω από ειδικά μελάνια με τη "μαγική"... ικανότητα να διαλύονται μετά από μερικές ώρες...

Στο δεύτερο μέρος της έρευνας ακολουθούν, επίσης, αποκαλύψεις για τους περίεργους τρόπους μεταφοράς του χρυσού σε χώρες της Ευρώπης με πολύ απλά και χειρόγραφα τιμολόγια των ίδιων των ενεχυροδανειστών, καθώς και για τους τραγελαφικούς ελέγχους στα αεροδρόμια με τις ράβδους χρυσού στις τσάντες των ενεχυροδανειστών.

 

 

Ο δανεισμός επ' ενεχύρω

 

Ο δανεισμός επ' ενεχύρω είναι ένας από τους πιο παλιούς τρόπους δανεισμού. Κάποτε, μάλιστα, όταν δεν είχε αναπτυχθεί ακόμη η τραπεζική αγορά, αυτή η μορφή δανεισμού ήταν και η πιο διαδεδομένη. Όποιος είχε άμεση ανάγκη χρημάτων, πήγαινε στα ενεχυροδανειστήρια ή στα "σαράφικα" της εποχής και εναποθέτοντας κάποιο πολύτιμο αντικείμενο έπαιρνε μετρητά. Όταν επέστρεφε τα χρήματα με το συμφωνημένο τόκο, παραλάμβανε και το αντικείμενο που είχε δώσει ως ενέχυρο. Το ενέχυρο ήταν η διασφάλιση του δανείζοντος απέναντι στο δανειολήπτη.

Τα μετρητά, όμως, που παίρνει κανείς στο χέρι στην καλύτερη περίπτωση αναλογούν στο μισό της αξίας του αντικειμένου που ενεχυριάζει.

Προ κρίσης στον τόπο μας λειτουργούσαν πολύ λίγα ενεχυροδανειστήρια. Από τα τέλη του 2010 και μετά, άρχισαν να "ξεφυτρώνουν" παντού ανταλλακτήρια χρυσού, γραφεία αγοραπωλησίας κοσμημάτων και ενεχυροδανειστήρια... Το Ηράκλειο δεν άργησε να μετατραπεί σε ένα σύγχρονο Ελντοράντο!

Κάθε κεντρικός δρόμος και ένα ανάλογο κατάστημα. Τα περισσότερα δε σε ημιωρόφους ή ορόφους για να διασφαλίζουν δήθεν τη διακριτικότητα της επίσκεψης των πελατών τους, άσχετα αν μετά οι ίδιοι κουτσομπόλευαν κυρίως τους επωνύμους πελάτες τους που βρέθηκαν στην ανάγκη να πουλήσουν τα χρυσαφικά τους. Ένα ατελείωτο παζάρι χρυσού, με έντονο φυσικά συναισθηματικό βάρος, για τους ανθρώπους που με ευθύνη, όχι φυσικά των ενεχυροδανειστών, αλλά άλλων - της κυβέρνησης, των ξένων δανειστών, των τραπεζών - αναγκάστηκαν να εκποιήσουν οικογενειακά κειμήλια.

 

 

Λαδέμποροι της Κατοχής

 

Στο μυαλό πολύ κόσμου, η συσχέτιση των σύγχρονων αυτών "εμπόρων δυστυχίας" με τους λαδέμπορους της Κατοχής γίνεται απολύτως φυσικά: και οι μεν και οι δε πλούτιζαν από τη δυστυχία των απελπισμένων. Στην Κατοχή, αγόραζαν σπίτια για έναν τενεκέ λάδι, προκειμένου να εξασφαλίσει την επιβίωσή της μια οικογένεια. Σήμερα, αγοράζουν για ένα κομμάτι ψωμί βαρύτιμα κοσμήματα, προκειμένου οι απελπισμένοι "πελάτες" τους να επιβιώσουν στην "Ελλάδα των μνημονίων".

 

Στο πιτς-φιτίλι οι άδειες

 

Ο νόμος περί απελευθέρωσης επαγγελμάτων, η οικονομική ύφεση, τα μνημόνια, τα μέτρα, οι περικοπές, το κλείσιμο της στρόφιγγας από τις τράπεζες, η έλλειψη ρευστότητας, αλλά και οι ελκυστικές τιμές του χρυσού μετέτρεψαν γρήγορα την Κρήτη, και ένα παραπάνω το Ηράκλειο, σε ένα απέραντο Ελντοράντο. Η νέα αγορά, η αγορά χρυσού, προμηνυόταν χρυσοφόρα για πολλούς, που είδαν μια ιδανική επαγγελματική ευκαιρία, έστω κι αν αυτή θα "χτιζόταν" πάνω στον ανθρώπινο πόνο και στα ανθρώπινα δράματα... Ανθρώπινα δράματα που μπορεί οι νεόκοποι ενεχυροδανειστές να μη δημιούργησαν οι ίδιοι, όμως "επένδυσαν" σε αυτά, ως σύγχρονα "κοράκια", ή ως "λαδέμποροι του σήμερα", όπως χαρακτηριστικά τους αποκαλούν όσοι έχουν καταφύγει στην πόρτα των μαγαζιών τους.

Ο δρόμος στην αγορά χρυσού ήταν ορθάνοιχτος. Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, τα μόνα που απαιτούνται για να μπει επιχειρηματικά κανείς στη συγκεκριμένη αγορά είναι μία βεβαίωση έναρξης επιτηδεύματος από την εφορία, ένα καθαρό ποινικό μητρώο και μία αίτηση στην Αστυνομία για την έκδοση άδειας λειτουργίας.

Για του λόγου του αληθές, ιδού τι προβλέπει η διαδικασία έκδοσης άδειας ενεχυροδανειστή. Βάσει της αστυνομικής διάταξης υπ' αριθμ. 1010/10/5-2011, αρμόδιες Αρχές για την έκδοση των αδειών αυτών είναι οι Γενικές Αστυνομικές Διευθύνσεις. Τα απαιτούμενα δικαιολογητικά είναι: αίτηση του ενδιαφερομένου, επικυρωμένη φωτοτυπία της ταυτότητας, τρεις πρόσφατες φωτογραφίες τύπου διαβατηρίου, αντίγραφο ποινικού μητρώου "δικαστικής χρήσης", ενώ ακόμη απαιτείται βεβαίωση της οικείας ΔΟΥ ότι ο υποψήφιος ενεχυροδανειστής έχει κάνει έναρξη επαγγέλματος και έγγραφο με το οποίο αποδεικνύεται η νόμιμη χρήση του χώρου στον οποίο θα λειτουργήσει το κατάστημα. Το έγγραφο αυτό είναι ή ο τίτλος ιδιοκτησίας ή το μισθωτήριο συμβόλαιο.

 

 

Αμαυρώνουν την αγορά οι σύγχρονοι μαυραγορίτες

 

Όμως προσοχή. Ναι, τα "κοράκια", οι σύγχρονοι μαυραγορίτες, η αισχροκέρδεια, οι κλεψιές, οι περίεργες διαδρομές του χρυσού, οι αχυράνθρωποι πίσω από τους οποίους κρύβονται άλλοι, υπάρχουν... Αμαυρώνουν την αγορά, όμως είναι ένα μέρος της. Υπάρχει και το άλλο κομμάτι, το πιο "υγιές". Υπάρχουν και εκείνοι οι επαγγελματίες που μένουν μακριά από τα περίεργα μονοπάτια. Εκείνοι που άσκησαν και συνεχίζουν, κόντρα σε κάποιους καιροσκόπους "αγιογδύτες", να ασκούν μια επιχειρηματική δραστηριότητα, βγάζοντας βεβαίως και ένα καλό κέρδος για τους ίδιους και τις οικογένειές τους. Αλλά, εξυπηρετώντας την ίδια ώρα και πολύ κόσμο που δεν είχε από πού αλλού να βρει χρήματα, ρευστό, που είχε ανάγκη για να ανταποκριθεί σε οικονομικές υποχρεώσεις που φυσικά δεν του φόρτωσε κανείς ενεχυροδανειστής, αλλά οι κυβερνήσεις και τα μνημόνια.

Στο πλαίσιο της πολυήμερης έρευνάς μας, είχαμε την ευκαιρία να το αντιληφθούμε. Αντιληφθήκαμε επίσης και μια πορεία σταδιακής "εξυγίανσης" των όσων απέμειναν. Στην αρχή της κρίσης, στο μεγάλο "μπαμ", το τοπίο ήταν πολύ πιο σκοτεινό. Ήταν η εποχή που τοπικά πρόσωπα "μπούκαραν" στη συγκεκριμένη αγορά "μυρίζοντας" πολύ και εύκολο χρήμα. Ήταν η εποχή που ένας μεγάλος αριθμός ξένων εταιρειών επίσης "εμφανίστηκε" εν κρύπτω στο Ηράκλειο και σε όλη την Κρήτη, διά... αντιπροσώπων. Ξένοι δηλαδή - Γερμανοί, Άγγλοι - άνοιγαν αλυσίδες καταστημάτων χρυσού, πλασάροντας για ευνόητους λόγους στην τοπική κοινωνία ως υποτιθέμενους καταστηματάρχες ντόπιους, στο όνομα των οποίων εκδίδονταν οι άδειες των καταστημάτων.

Το τοπίο, τα τελευταία χρόνια, έχει αρχίσει και ξεδιαλύνεται. Προφανώς και η σημερινή αγορά χρυσού δεν αποτελεί έναν αγγελικά πλασμένο κόσμο. Όμως δεν έχει σχέση με τη "μαύρη" εικόνα που υπήρχε το 2011 ή το 2012. Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, ξεκαθαρίζουμε ότι στόχος μας δεν είναι να καταδικάσουμε ή να "μαυρίσουμε" συλλήβδην μια αγορά που άνθησε λόγω πρακτικών κοινωνικών αναγκών, και λόγω πολιτικών που ακολουθήθηκαν, για να μην το ξεχνάμε.

Στόχος μας είναι να διαφωτίσουμε το κοινό για το φαινόμενο αυτό της κρίσης, τη φάμπρικα χρυσού που έχει πολλά σκοτεινά σημεία και πτυχές. Αλλά έχει και κάποια παρεξηγημένα σημεία... Όπως έχει και μεγάλες ελλείψεις σε δικλίδες ασφαλείας, με ευθύνη της Πολιτείας, με αποτέλεσμα σε ορισμένες περιπτώσεις και οι ίδιοι οι ενεχυροδανειστές να μην μπορούν να προστατευτούν, να εκτίθενται και ενίοτε να πληρώνουν το... τίμημα!

Για το λόγο ακριβώς αυτό επιχειρήσαμε να πιάσουμε το θέμα από όλες τις δυνατές πλευρές. Να σκιαγραφήσουμε αναλυτικά το περίγραμμα ενός φαινομένου των καιρών, με πολύπλευρες κοινωνικές διαστάσεις και προεκτάσεις. Ακόμα και με ποινικές διαστάσεις, μιας και εκκρεμούν πολλές δικαστικές υποθέσεις εις βάρος ενεχυροδανειστών του Ηρακλείου, με τις κατηγορίες της αποδοχής φερόμενων κλεμμένων προϊόντων. Πολλές από αυτές τις υποθέσεις είναι σε προανακριτικό στάδιο και ακόμη δεν έχουν προσκληθεί για να καταθέσουν οι διωκόμενοι.

Μέσα από δύο διαδοχικά μέρη της μεγάλης έρευνάς μας, θα ξεδιπλώσουμε καρέ-καρέ το τι συμβαίνει μέσα, πίσω και περιμετρικά των καταστημάτων αγοράς χρυσού...

 

 

Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΕΝΕΧΥΡΟΔΑΝΕΙΣΤΗΡΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

 

Εκατόν έντεκα λειτουργούσαν μόνο στο Ηράκλειο το 2012

Κάπως έτσι, τόσο απλά, τόσο εύκολα, χάρη σε ένα πρόχειρο, σαθρό νομοθετικό πλαίσιο έγινε το μεγάλο "μπαμ" σε όλη τη χώρα, αλλά και εδώ στον τόπο μας.

Οι αριθμοί περιγράφουν την πραγματικότητα. Και προκαλούν ίλιγγο! Το 2009, λίγο πριν την κρίση, στην πόλη του Ηρακλείου λειτουργούσαν 8 νομίμως υφιστάμενα ενεχυροδανειστήρια, ενώ στον υπόλοιπο νομό ήταν μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού.

Την περίοδο 2011-2012, όταν η οικονομική κρίση άρχισε να γίνεται έντονα αισθητή, ο αριθμός εκτοξεύτηκε! Για του λόγου το αληθές, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Περιφερειακής Αστυνομικής Διεύθυνσης Κρήτης, σε επίπεδο νομού Ηρακλείου την περίοδο εκείνη είχαν εκδοθεί συνολικά 111 άδειες για ενεχυροδανειστήρια ή καταστήματα αγοράς χρυσού!

Ο αριθμός είναι ασύλληπτος! Καταδεικνύει από μόνος του μια αφύσικη εικόνα αγοράς, με έναν παράδοξα τεράστιο αριθμό καταστημάτων και υποκαταστημάτων (διότι κάποιοι επιχειρηματίες που μπήκαν στην αγορά χρυσού εδώ έφτασαν να ανοίγουν τρία, τέσσερα ή ακόμα και περισσότερα υποκαταστήματα εντός Ηρακλείου και στην ενδοχώρα). Μια κυρία μάλιστα είχε δέκα (!) τέτοια υποκαταστήματα αγοράς και ενεχυρίασης χρυσών αντικειμένων...

Για τα 44 από τα 111 καταστήματα που είχαν αδειοδοτηθεί από την Αστυνομία έχει πλέον λήξει η άδεια λειτουργίας, άρα επισήμως είναι κλειστά. Για τρία καταστήματα έχει γίνει ανάκληση της άδειας λειτουργίας λόγω ποινικής εμπλοκής...

Επισήμως λοιπόν, σήμερα, με βάση της ενεργές άδειες λειτουργίας, στο νομό Ηρακλείου λειτουργούν 64 ενεχυροδανειστήρια και καταστήματα αγοράς χρυσού!

Από τα 64 καταστήματα που εμφανίζονται επισήμως με βάση τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. να λειτουργούν σήμερα στο νομό Ηρακλείου, διαθέτοντας ενεργή άδεια, κάποια έχουν κατεβάσει ρολά. Γύρω στα 40 υπολογίζονται αυτή τη στιγμή τα ανοιχτά καταστήματα, εκ των οποίων πάνω από τα μισά είναι στην ενδοχώρα: στις έδρες των περιφερειακών δήμων και στα μεγάλα κεφαλοχώρια του νομού!

 

 

Στην υπόλοιπη Κρήτη

 

Πώς, όμως, έχει ο χάρτης των ενεχυροδανειστηρίων στην υπόλοιπη Κρήτη; Εδώ οι αριθμοί είναι αισθητά μικρότεροι.

Στον νομό Χανίων είχαν εκδοθεί στην αρχή της οικονομικής κρίσης 13 άδειες. Η ΕΛ.ΑΣ. ανακάλεσε τέσσερις άδειες, άλλες δύο έληξαν χωρίς να ανανεωθούν, και έτσι σήμερα εμφανίζονται να λειτουργούν, έχοντας ενεργή άδεια, σε όλο το νομό Χανίων 7 ενεχυροδανειστήρια.

Στο νομό Ρεθύμνου οι εκδοθείσες άδειες είναι εννέα. Έχουν λήξει χωρίς να ανανεωθούν οι πέντε. Δεν έχει ανακληθεί κάποια άδεια, κι έτσι σήμερα επισήμως εμφανίζονται ως ενεργά τέσσερα καταστήματα. Στο νομό Λασιθίου είχαν εκδοθεί 14 άδειες ενεχυροδανειστηρίων. Οι οκτώ εξ αυτών έληξαν και δεν ανανεώθηκαν, δηλαδή τα καταστήματα έκλεισαν. Η Αστυνομία πήρε πίσω μία άδεια και έτσι σήμερα σε ισχύ παραμένουν πέντε άδειες.