Κύπρος 1974: Ο ήρωας Ε. Χανδρινός του αρματαγωγού «Λέσβος»

Σαν απόστρατος Σημαιοφόρος του Πολεμικού Ναυτικού όταν πλησιάζει η 20η Ιουλίου κάθε χρόνο  θυμάμαι με πολύ έντονα συναισθήματα το έτος 1974 και την κινητοποίηση όλου του  στόλου λόγω της εισβολής των Τούρκων στην Κύπρο. Τότε ήμουν νέος Κελευστής στο Αντιτορπιλικό ΝΑΥΑΡΙΝΟ με πολλές περιπολίες στο Αιγαίο.

Αξίζει τον κόπο να αναφερθούμε σε εκείνη την στιγμή σε μια πολεμική εμπλοκή του Αρματαγωγού ΛΕΣΒΟΣ με τον συντοπίτη μας κυβερνήτη Πλωτάρχη Ελευθέριο Χανδρινό του οποίου η προτομή  είναι στην θέση σπηλια Κέρκυρας.

– Το αρματαγωγό « Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ» (L-172) τύπου 51, με Κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Ε. Χανδρινό Β.Ν, έφυγε στις 22:00 από τις Κεχρές για την Αμμόχωστο Κύπρου, στις 13 Ιουλίου 1974, μεταφέροντας προσωπικό και υλικό της ΕΛΔΥΚ, (αλλαγή φρουράς) η ώρα που υπολογιζόταν να φτάσει στην Κύπρο ήταν στις 7 το πρωί της 17ης Ιουλίου.
Την 09:00 της 15/7 και ενώ το πλοίο βρισκόταν εν πλω, ο Κυβερνήτης πληροφορήθηκε από το ραδιόφωνο, την εκδήλωση πραξικοπήματος, εναντίον του Μακαρίου και ότι ο Αρχιεπίσκοπος ήταν νεκρός.
Ο Χανδρινός συνέχισε την πορεία του προς την Κύπρο. Το μεσημέρι της 16/7 ενώ το Α/Γ βρισκόταν νοτίως της Λεμεσού, πήρε διαταγή από το ΓΕΝ να κινηθεί προς τον όρμο Λάρδο (Λινδος) της Ρόδου.
Η διαταγή αυτή ακυρώθηκε την επομένη και εδόθη νέα εντολή να κατευθυνθεί προς στην Αμμόχωστο.

Το Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ έφτασε στο λιμάνι της Αμμοχώστου την 19η Ιουλίου 5
το απόγευμα, αλλά δεν εκφόρτωσε πυρομαχικά, γιατί όπως ανέφερε
ο αρμόδιος Αξιωματικός της ΕΛΔΥΚ δεν ήταν απαραίτητα, επειδή από πρόσφατες επιχειρήσεις είχε περισυλλέγει μεγάλη ποσότητα όπλων και πυρομαχικών. Εν τω μεταξύ, δύο Αξιωματικοί της Ειρηνευτικής Δυνάμεως, είχαν τοποθετηθεί, -για πρώτη φορά- στον καταπέλτη του πλοίου προς έλεγχο του εκφορτούμενου υλικού.
Την ίδια ημέρα στις 6 το απόγευμα, το πλοίο έφυγε από την Αμμόχωστο με 450 άνδρες οπλίτες της ΕΛΔΥΚ, για επαναπατριωτισμό.
.
ΤΟ Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ

Στις 20 Ιουλίου ο Κυβερνήτης έμαθε από την Κυπριακή ραδιοφωνία την Τουρκική επιθετική ενέργεια και την αποβάση όπως και την κήρυξη γενικής επιστρατεύσεως, από την Κυπριακή Κυβέρνηση. Το πλοίο στις 9 και 20, πήρε δε διαταγή από το ΓΕΝ να πάει στη Λεμεσό, για να αποβιβάσει την δύναμη της ΕΛΔΥΚ που επαναπατριζόταν το πλοίο την ώρα αυτή ήταν 40 ν.μ. από την Πάφο, η διαταγή αυτή άλλαξε και δόθηκε νέα να πλεύσει στην Πάφο και να αποβιβάσει το προσωπικό της ΕΛΔΥΚ. Έτσι στις 2 το μεσημέρι το πλοίο έβγαλε με πλοιάρια τους οπλίτες στην Πάφο.

Ο έφεδρος λοχίας Δ. Πλέσσας θυμάται: «O επικεφαλής αξιωματικός μας, αντισυνταγματάρχης Στραυρόπουλος, μας ζήτησε όταν αποβιβαστούμε στη Πάφο, για το ηθικό των Κυπρίων να τους πούμε ότι είμαστε ελληνικός στρατός που δήθεν ήρθε από την Ελλάδα. Πράγματι, κάναμε μια θεαματική απόβαση με σχοινιά και ΑΒΑΚ, ενώ το αρματαγωγό χτύπησε το μιναρέ του τζαμιού στο τουρκοκυπριακό θύλακα».

Ο Διοικητής της Εθνοφρουράς Πάφου στις 2 και 15, ζήτησε από τον Κυβερνήτη Χανδρινός, να προσβάλλει με το πυροβολικό του πλοίου,
το φρούριο της Πάφου τον θύλακα Μουττάλου, στον οποίο ήταν συγκεντρωμένες μεγάλες Τουρκικές δυνάμεις (δύο τάγματα), με άριστο εξοπλισμό. Ο Ε.Χανδρινός δεν γνώριζε λόγω σιγής του ασυρμάτου αν υπήρχε εμπλοκή της Ελλάδος με την Τουρκία και δεν γνώριζε τι να πράξει. Ο Χανδρινός, μετά από μία σύντομη εκτίμηση της καταστάσεως αποφάσισε την προσβολή των στόχων που του υποδείχτηκαν, με τον διαθέσιμο ανεπαρκή οπλισμό του πλοίου (πυροβόλα Bofors 40mm), τον οποίον είχαν επανδρώσει και οπλίτες της ΕΛΔΥΚ, λόγω αριθμητικής ανεπάρκειας του πληρώματος του πλοίου του.
Επί δύο συνεχείς ώρες, το πλήρωμα του ΛΕΣΒΟΣ σφυροκόπησε με επιτυχία τον θύλακα (περίπου 900-950 βλήματα των 40 ΜΜ), ενώ συνεχίστηκε και η επίθεση από ξηράς με αποτέλεσμα να εξουδετερωθεί ο τουρκικός θύλακας και να διασωθεί η Πάφος
Όπως αναφέρει, στο πολεμικό ημερολόγιο (ημερομηνία. 23.12.1974),
«..επιθυμώ να αναφέρω ότι ως διαπίστωσα, το ηθικόν του Έλληνος,
η ψυχραιμία και η τόλμη αυτού, ευρίσκεται εις υψηλόν βαθμόν.

Δεν θα ήτο υπερβολή να γράφω ότι άπαντες οι επιβαίνοντες του πλοίου Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και οπλίται εν ουδεμία περιπτώσει απώλεσαν το θάρρος των και την πίστιν προς τα ιδεώδη της φυλής. Ιδιαιτέρως εθαύμασα το θάρρος των επαναπατριζομένων οπλιτών του Σ.Ξ, οίτινες καίτοι είχαν συνειδητοποιήσει ότι επέστρεφον εις τας οικείας των, με έξαλλον ενθουσιασμόν και αλλαλαγμούς χαράς, εδέχθηκαν την, απο του στόματός μου, πληροφορίαν περί της επανόδου των εις την Κύπρον, προς ενίσχυσιν των μαχομένων συναδέλφων των εναντίον των εχθρών του γένους».
.
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Το Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ, μετά τον κανιοβολισμό, απέπλευσε από την Πάφο, με προορισμό τον Ναύσταθμο Σαλαμίνας. Ο Κυβερνήτης, Πλωτάρχης Χανδρινός αφού υπολόγισε τον κίνδυνο προσβολής από την Τουρκική Αεροπορία ακολούθησε Νότια πορεία προς τις Λυβικές ακτές, αντί προς Δυσμάς προς την Ρόδο, παραπλανώντας τους Τούρκους που είχαν βγει προς αναζήτησή του. Την πορεία αυτή τήρησε επί 6ωρο περίπου και τα μεσάνυχτα, όταν το πλοίο βρισκόταν 60 ν.μ νότια της Κύπρου, έστρεψε επί πορείας 270 (δυτική). Το πλοίο συνέχισε την πολιτική τήρησης σιγής ασυρμάτου μέχρι την 03:30, όταν λόγω αιφνίδιου θανάτου του μοναδικού επιβαίνοντος πολιτικού υπαλλήλου Δαμιανού Μιχαήλ, οδηγού περονοφόρου οχήματος του ΝΣ, απαιτήθηκε η αναφορά του συμβάντος στο ΓΕΝ. Από εκείνη την ώρα, το πλοίο ανέφερε τακτικά το στίγμα του στο ΓΕΝ.
Το Α/Γ ΛΕΣΒΟΣ κατέπλευσε στη Σητεία Κρήτης και μετά απέπλευσε για ΝΣ.
.
Η ΒΥΘΥΣΗ ΤΟΥ Α/Τ KOCATEPE D 354

Τις πρωινές ώρες της Κυριακής 21 Ιουλίου 1974, τρία τουρκικά αντιτορπιλικά, το «Κοτσάτεπε» (τύπου Γκίρινγκ-Φραμ ΙΙ, Κυβερνήτης Αντιπλοίαρχος Γκιουβέν Ερκαγιά ΤΝ) και δύο τύπου Γκίρινγκ-Φραμ Ι, το «Μ.Φεβζί Τσακμάκ» και το «Αντάτεπε» (Κυβερνήτης Αντιπλοίαρχος Ριζά Νουρ Οντζού ΝΤ), βομβάρδιζαν στόχους της ακτής, προστατεύοντας τα αποβατικά σκάφη και παρέχοντας πυρά υποστηρίξεως στα αποβατικά τμήματα πεζικού που βρίσκονταν ήδη στην ακτή στην περιοχή της Κυρήνειας, στη Β. ακτή της Κύπρου.

Στις 10.00 το Γ. Επιτελείο στην Άγκυρα σήμανε προς τα τρία Αντιτορπιλικά τις γεωγραφικές συντεταγμένες μιας Ελληνικής νηοπομπής, η οποία έπλεε κατευθυνόμενη προς Κύπρο! Η Ελληνική νηοπομπή αυτή κατά τους τούρκους αποτελείτο από 8 έως 9 μεταγωγικά γεμάτα στρατό και υλικό και συνοδεύονταν από πολεμικά πλοία. Το σήμα έλεγε προς τα τουρκικά Αντιτορπιλικά ότι «μπορούσαν να επιτεθούν».Τα τρία Αντιτορπιλικά με διοικητή τον Πλοίαρχο Ιρφάν Τινάζ ΤΝ, ο οποίος επέβαινε στο «Αντάτεπε», σταμάτησαν τον βομβαρδισμό και κατευθύνθηκαν προς τα Δυτικά, κατά μήκος της βόρειας Κυπριακής ακτής. Τα τουρκικά Αντιτορπιλικά θα έπρεπε να επιτεθούν και να καταστρέψουν μόνο πλοία πού έφεραν την Κυπριακή σημαία. Ενώ τα πλοία της νηοπομπής, εάν έφεραν την Ελληνική σημαία, έπρεπε πρώτα να διαταχθούν να αναστρέψουν και να εγκαταλείψουν την περιοχή. Βύθισή τους θα γινόταν μόνο αν δεν συμμορφώνονταν με την διαταγή αυτή. Οι κανόνες αυτοί δεν τηρήθηκαν και με νεότερη διαταγή διατασσόντουσαν να ανοίξουν πυρ κατά παντός πλοίοι (Ελληνικού ή Κυπριακού) που ήταν στην απαγορευμένη περιοχή.
Σύμφωνα με πληροφορίες από τα αεροσκάφη αναγνωρίσεως, η Ελληνική νηοπομπή αποτελείται από 11 εμπορικά πλοία συνοδευόμενα από 9 πολεμικά. Λίγο αργότερα, νέα περιγραφή της νηοπομπής θα αναφέρει ότι αποτελείται από 9 αποβατικά σκάφη και 5 συνοδά πολεμικά.

Τα 3 Αντιτορπιλικά έφθασαν στις 12 στο ακρωτήριο Αρβανίτης, το δυτικότερο σημείο της Βόρειας Κυπριακής ακτής και έστρεψαν προς νότο για να έλθουν σε οπτική επαφή με την Ελληνική νηοπομπή.

Οι τούρκοι αξιωματικοί ανάφεραν επίθεση από τρία περιπολικά και ότι βύθισαν δύο, βέβαια δεν υπήρχαν περιπολικά στην περιοχή . Η δε μόνη ναυτική απώλεια που είχε αναφερθεί μέχρι στιγμής ήταν της μικροσκοπικής τορπιλακάτου του υποπλοιάρχου Ε.Τσολάκη που είχε βυθιστεί τα ξημερώματα της προηγουμένης από αεροσκάφη έξω από το λιμάνι της Κυρήνειας – δηλαδή περισσότερο από 60 μίλια ανατολικά από το αναφερόμενο σημείο επιθέσεως και 31 ώρες νωρίτερα – όταν προσπάθησε να επιτεθεί στα σκάφη της αποβάσεως. Παραλλάσσοντας το ακρωτήριο Αρβανίτης και παίρνοντας πορεία προς το νότο ούτε τα ραντάρ των Αντιτορπιλικών ούτε οι οπτήρες στις γέφυρές τους μπόρεσαν να διακρίνουν κάποια νηοπομπή. Μόνο μετά από επίμονη έρευνα εντόπισαν 3 εμπορικά πλοία.

Η Άγκυρα διέταξε τα Αντιτορπιλικά να διατάξουν την «ελληνική νηοπομπή»! να αναστρέψει και σε περίπτωση μη συμμορφώσεως να την βυθίσουν.

Τα Αντιτορπιλικά ζήτησαν από τα αναγνωριστικά αεροσκάφη να εκτελέσουν άλλη μία πτήση επάνω από την περιοχή και να αναφέρουν ότι έβλεπαν. Τα αναγνωριστικά διαπίστωσαν ότι ήταν εμπορικά που δεν είχαν καμιά σχέση με νηοπομπή. Η άγκυρα όμως ήθελε ναυτική επιτυχία και αποφάσισε να επιτεθεί με την αεροπορία της.

Στις 13.30, η «ελληνική νηοπομπή»! ανύποπτη έπλεε προς τα ανατολικά.

Στις 14.15, τρία σμήνη της τουρκικής αεροπορίας, από συνολικά 48 αεροσκάφη, οπλισμένα με ρουκέτες και βόμβες . Ήταν τα σμήνη 181 από την Αττάλεια, 141 από το Μουρτενέ και 111 από το Εσκί Σεχίρ. Και θα επιτίθεντο την «ελληνική νηοπομπή».

Στις 15.00 το πρώτο σμήνος εντόπισε 3 πολεμικά πλοία.

Στις 15.05 τα αεροσκάφη επετέθησαν με ρουκέτες. Τα πολεμικά απάντησαν με αντιαεροπορικά πυρά. Η κατάσταση θαλάσσης και αέρος ήταν σχετικά μέτρια ζωηρεύοντας λίγο, σιγά-σιγά. Πρώτο το «Κοτσάτεπε» δέχτηκε πλήγμα από ρουκέτα που κατέστρεψε το ΚΠΜ (κέντρο πληροφοριών μάχης).

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να διακρίνεις τα χαρακτηριστικά σήματα ενός αεροσκάφους που κινείται με 700 χλμ. την ώρα. Και βέβαια ακόμη δυσκολότερο, σχεδόν αδύνατο θα έλεγε κάποιος, όταν αυτό εφορμά εναντίων σου εκτοξεύοντας ρουκέτες. Πάντως, αυτά τα επιτιθέμενα αεροσκάφη ήταν τύπων με τους οποίους οι ΗΠΑ εξόπλιζαν όλους τους συμμάχους των περιλαμβανομένης και της Ελλάδας. Ανεξάρτητα όμως, από όλα αυτά οι οπτήρες του «Αντάτεπε» κατόρθωσαν να δουν και να επαληθεύσουν τα τουρκικά σήματα των αεροσκαφών. Η Άγκυρα ειδοποιήθηκε με ραδιοτηλέφωνο, ότι τα επιτιθέμενα αεροσκάφη ήταν, πιθανώς, τουρκικά.

Η μελετημένη κίνηση του Πλωτάρχη Ε. Χανδρινού ΠΝ, να κινηθεί όπως περιέγραψα έξω από την περιοχή επιχειρήσεων, διέσωσε το πλοίο του, δημιούργησε, τέτοια σύγχυση στο Τουρκικό Γενικό Επιτελείο και στο πολεμικό ναυτικό των Τούρκων και την αεροπορία, ώστε να βυθισθεί από τουρκικά πυρά το Α/Τ KOCATEPE D 354, με Κυβερνήτη τον Αντιπλοίαρχο Giuven Erkayia T.N και να χαθούν 13 Αξιωματικοί και 64 άνδρες του πληρώματός του. Αλλά και δύο άλλα Τουρκικά Αντιτορπιλλικά, το -Adatep – (Κυβερνήτης Αντιπλοίαρχος Rizah Nur Ontzu TN) και -M.Fevzi Cakmak- υπέστησαν σοβαρές και μικρότερες βλάβες, αντίστοιχα.

Οι επιθέσεις των τουρκικών αεροσκαφών δεν σταμάτησαν παρά τις τουρκικές σημαίες που είχαν τα πλοία (πίστευαν ότι ήταν ένα φτηνό τέχνασμα των Ελλήνων), εν τω μεταξύ τα Αντιτορπιλικά από τη περιοχή της αποβάσεως, το «Τσακμάκ» είχε ανασύρει από τη θάλασσα κοντά στην Κυρήνεια, ένα νεαρό τούρκο πιλότο που το αεροπλάνο του είχε καταρριφθεί. Αυτός, κατόρθωσε να μιλήσει από το ραδιοτηλέφωνο με τα αεροσκάφη. Τους έδωσε τα στοιχεία του και τους είπε ότι επιτίθεντο εναντίων τουρκικών πολεμικών πλοίων.

Οι πιλότοι ζήτησαν να τους πει το σύνθημα. Ο νεαρός δεν είχε ιδέα διότι είχε καταρριφθεί πριν από την τελευταία αλλαγή συνθήματος. Έτσι τα λόγια του συνάντησαν γέλια και κοροϊδίες, οι πιλότοι έλεγαν: «Άκου τι ωραία τουρκικά μιλάει…». Το «Κοτσάτεπε» πλήγματα από ρουκέτες. Τα αεροσκάφη, βλέποντας ότι το «Κοτσάτεπε» φλεγόταν και ήταν σχεδόν τελείως ανυπεράσπιστο, εστράφησαν με κάποια κωμική σπουδή, στο να το αποτελειώσουν αντί να επιδιώξουν να επιτύχουν περισσότερα πλήγματα αχρηστεύοντάς τα τελείως στα υπόλοιπα 2 Αντιτορπιλικά. Προφανώς, τα δύο τελευταία απαντούσαν ακόμη με τα πυροβόλα τους στις επιθέσεις…Το Αντιτορπιλικό βυθίστηκε στις 22.00 περίπου.

Τα σμήνη ανέφεραν στο Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας στην Άγκυρα ότι η «η τουρκική αεροπορία επετέθη στα πλοία που μετέφεραν ενισχύσεις στην Πάφο και βύθισαν το ένα από αυτά».

«Στο γραφείο του πρωθυπουργού στην Άγκυρα, ενθουσιασμένοι οι άνθρωποι αγκάλιαζαν ο ένας τον άλλο φωνάζοντας «Ζήτω, τα αγόρια μας, πετύχαμε». Η πρωτεύουσα πήρε βαθιές αναπνοές…Η νηοπομπή είχε αναγκασθεί να σταματήσει».
Το γραφείο δημοσίων σχέσεων και τύπου, του γενικού επιτελείου (Εθνικής Αμύνης) στην Άγκυρα, εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση:

«Παρόλες τις φιλικές προειδοποιήσεις οι οποίες συνεχώς εκδίδονταν μέχρι σήμερα το απόγευμα, μία μεγάλη Ελληνική αποβατική νηοπομπή, συνοδευόμενη από ελληνικά πολεμικά αεροσκάφη, κατόρθωσε να διεισδύσει στη περιοχή η οποία είχε κηρυχθεί «Απαγορευμένη» από της εσπέρας της 20ης Ιουλίου, και να καταπλεύσει στις 16.00, στα ανοικτά της Πάφου. Η νηοπομπή απήντησε με πυκνά πυρά στις προειδοποιήσεις της αεροπορίας μας και του ναυτικού μας και άρχισε να αποβιβάζει στρατεύματα στη Πάφο. Η αποβίβασις απετράπη μετά από επιθέσεις της τουρκικής αεροπορίας στον λιμένα της Πάφου. Οι επιθέσεις της αεροπορίας μας προξένησαν βαριές απώλειες στα πολεμικά και τα αποβατικά πλοία της νηοπομπής»

Βασίλειος Γεωργάτος - απόστρατος Σημαιοφόρος του Π.Ν

ΦΩΤΟ: militaire.gr