80 χρόνια από την ίδρυση της ΕΠΟΝ

Το Γραφείο Τύπου της ΚΕ του ΚΚΕ εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία τιμά την επέτειο των 80 ετών από την ίδρυση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ) με μία εξιστόρηση της δράσης της οργάνωσης. Κομμάτια από την ανακοίνωση παρατίθενται στην συνέχεια:  


80 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΟΝ
ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ “ΠΟΛΕΜΑΜΕ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΑΜΕ”
 
 
            Πριν από 80 χρόνια, στις 23 Φλεβάρη 1943, ιδρύθηκε η οργάνωση σύμβολο της νεολαίας και των αγώνων της, η θρυλική Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ). Η ΕΠΟΝ υπήρξε γνήσιο τέκνο της μεγάλης δεκαετίας του 1940, της ΕΑΜικής Αντίστασης και της εξόδου στο προσκήνιο της ιστορίας των εργατικών-λαϊκών μαζών με μπροστάρηδες τους κομμουνιστές.

Μετά την επιβολή της τριπλής φασιστικής κατοχής (Γερμανία, Ιταλία, Βουλγαρία), η κυρίαρχη μερίδα της αστικής τάξης, οι πολιτικοί της εκπρόσωποι, ο ενταγμένος στο αστικό πολιτικό σύστημα βασιλιάς και τα ευρισκόμενα τότε στην Ελλάδα βρετανικά στρατεύματα εγκατέλειψαν τη χώρα. Ένα μέρος των αστικών πολιτικών δυνάμεων παρέμεινε και συνεργάστηκε ανοιχτά με τις δυνάμεις Κατοχής. Ένα άλλο μέρος -μικρότερο από τα  προηγούμενα- περίμενε το που θα γείρει η πλάστιγγα του πολέμου. Ένα ακόμα μικρότερο μέρος, σε μια πορεία χρόνου και κάτω από την πίεση της ολοένα και αναπτυσσόμενης ΕΑΜικής Αντίστασης, συγκρότησε ολιγομελείς αντιστασιακές ομάδες. Πάντα βέβαια τα μάτια όλων ήταν στραμμένα στην «επόμενη μέρα» του πολέμου και στην προάσπιση της  καπιταλιστικής εξουσίας. Αποδείχθηκε ακόμη μια φορά ότι η διακηρυγμένη εκ μέρους της αστικής τάξης “εθνική ενότητα” έχει ξεκάθαρο ταξικό περιεχόμενο, την εκμετάλλευση των πολλών από τους λίγους.

Από την άλλη πλευρά, το ΚΚΕ από το βενιζελικό “ιδιώνυμο” ως τη μεταξική δικτατορία και την Κατοχή βαλλόταν διαρκώς από το αστικό κράτος (χιλιάδες συλλήψεις, εξορίες, καταδίκες σε θάνατο, συγκρότηση από την Κρατική Ασφάλεια ενός ψεύτικου καθοδηγητικού οργάνου της λεγόμενης «Προσωρινής Διοίκησης», έκδοση ψεύτικου Ριζοσπάστη, παράδοση εξόριστων κομμουνιστών στις αρχές Κατοχής). Παρ’ όλα αυτά το ΚΚΕ, ως πρωτοπορία της εργατικής τάξης και στις συνθήκες της Κατοχής, ανασυγκροτήθηκε οργανωτικά με την κοπιαστική και ηρωική δράση των λίγων ελεύθερων κομμουνιστών και όσων άλλων είχαν αποδράσει από τις φυλακές και τις εξορίες. Ίδρυσε αρχικά την Εθνική Αλληλεγγύη (ΕΑ) και στη συνέχεια, σε συνεργασία κυρίως με ορισμένους σοσιαλδημοκρατικούς πολιτικούς σχηματισμούς πρωτοστάτησε στη συγκρότηση του Εργατικού Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΕΑΜ) και του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ). Μέσα από τη δράση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ γεννήθηκαν ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ), το Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό (ΕΛΑΝ), η Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών (ΟΠΛΑ), η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση (ΑΣΟ) και άλλες ΕΑΜικές Οργανώσεις, που συσπείρωσαν μεγάλα τμήματα εργατών, φτωχών και μεσαίων αγροτών, επαγγελματοβιοτεχνών, διανοουμένων και καλλιτεχνών. 

Η ΕΑΜική Αντίσταση αγκαλιάστηκε από τη νεολαία των εργατικών-λαϊκών δυνάμεων. Στην αρχή της Κατοχής οι νέοι κομμουνιστές και οι νέες κομμουνίστριες δρούσαν στις γραμμές της Ομοσπονδίας Κομουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ). Η ΟΚΝΕ, ως κομμουνιστική οργάνωση νεολαίας πλάι στο ΚΚΕ και μέλος της Κομμουνιστικής Διεθνούς Νέων, από την ίδρυσή της, στις 22.11.1922, έδρασε ηρωικά στα εργοστάσια, στα πανεπιστήμια, στα σχολεία, στον στρατό, στα πολιτιστικά και αθλητικά σωματεία και στην ύπαιθρο, συμμετείχε στη διακίνηση κομμουνιστικών εντύπων, ανέπτυξε διεθνιστική δράση για τη στήριξη της ΕΣΣΔ και κατήγγειλε τον επικείμενο ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Η ΟΚΝΕ γαλούχησε πλήθος κομμουνιστών μεταξύ των οποίων τους Χρήστο Μαλτέζο, Ηλέκτρα Αποστόλου, Νίκο Ζαχαριάδη, Αρίστο Βασιλειάδη, Αύρα Παρτσαλίδου κ.ά., και αντιμετώπισε την κρατική καταστολή, με σημείο αναφοράς τις δίκες κομμουνιστών φαντάρων στο Καλπάκι.

Μετά την επιβολή της Τριπλής Φασιστικής Κατοχής μπήκε στην πρωτοπορία της αντιστασιακής δράσης. Στις 5 Φλεβάρη 1942 με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ και των οργανώσεων Φιλική Εταιρία Νέων, Λεύτερη Νέα, Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας και Δημοκρατική Ένωση Νέων, ιδρύθηκε το ΕΑΜ Νέων.
Στις 23 Φλεβάρη 1943 σε ένα μικρό σπίτι της οδού Δουκίσσης Πλακεντίας 3, στους Αμπελόκηπους της Αθήνας, με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ και του ΕΑΜ Νέων ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ. Η ΟΚΝΕ, όπως και οι υπόλοιπες οργανώσεις Νεολαίας που συμμετείχαν στην ΕΠΟΝ αυτοδιαλύθηκαν. Η αυτοδιάλυση της ΟΚΝΕ ήταν αποτέλεσμα της στρατηγικής του ΚΚΕ και του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος εκείνη την εποχή και άφησε αναπλήρωτο κενό στη διαπαιδαγώγηση και στην επαναστατική δράση νέων κομμουνιστών.

Πρόεδρος της ΕΠΟΝ στην Κατοχή ήταν ο πανεπιστημιακός Γιώργος Γεωργαλάς. Όργανο του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ ήταν η Νέα Γενιά, με υπεύθυνο αρχικά τον Σταύρο Ζορμπαλά και στη συνέχεια τον Νίκο Καραντηνό, ενώ στη σύνταξή της συμμετείχαν και οι Μαρία Σβώλου, Ρόζα Ιμβριώτη και Κώστας Σωτηρίου. Παράλληλα, εκδιδόταν και δεκάδες επονίτικα τοπικά έντυπα. Η ΕΠΟΝ απέκτησε επίσης τα τραγούδια και τον ύμνο της, γραμμένο από τη Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη και μελοποιημένο από τον Αλέκο Ξένο.

Βασικές θέσεις της ΕΠΟΝ σύμφωνα με τα ιδρυτικά της κείμενα ήταν: Η εθνική απελευθέρωση, η πλέρια ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας. Η υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό. Η εξολόθρευση του φασισμού τόσο στα χρόνια της Κατοχής όσο και μετά, με όποια μορφή και αν παρουσιαζόταν. Ο αγώνας κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων για την κατοχύρωση της ειρήνης με βάση την αυτοδιάθεση των λαών και νεολαιών και την αδελφική συνεργασία τους. Η ανοικοδόμηση της Ελλάδας από τα ερείπια του πολέμου προς το συμφέρον και την ευημερία ολόκληρου του λαού της. Το δικαίωμα ψήφου στην απελευθερωμένη Ελλάδα στους νέους από την ηλικία των 18 ετών και άνω.

Ταυτόχρονα, η ΕΠΟΝ λειτούργησε γεωργικές και παιδαγωγικές σχολές, μόρφωσε αναλφάβητους, δημιούργησε ερασιτεχνικούς θεατρικούς θιάσους, κουκλοθέατρο και χορωδίες, οργάνωσε εκδρομές και αθλητικούς αγώνες και καταπολέμησε τη χρήση ναρκωτικών.

Η ΕΠΟΝ καθοδηγούσε και τα “Αετόπουλα”, το παιδικό κίνημα της Αντίστασης. Η δράση των τελευταίων περιλάμβανε τη μεταφορά εφοδίων για τους αντάρτες, τη συγκέντρωση πληροφοριών, τη φροντίδα τραυματιών, ακόμη και κάποια σαμποτάζ (π.χ. αχρήστευση αυτοκινήτων).

Η ΕΠΟΝ συνυφασμένη με το ΚΚΕ και την ΕΑΜική Αντίσταση ακολούθησε σε όλη τη δεκαετία του 1940 το εργατικό-λαϊκό και κομμουνιστικό κίνημα στους θριάμβους και τις τραγωδίες του.

Η αρνητική έκβαση της Μάχης του Δεκέμβρη δεν σήμαινε και την απώλεια των ισχυρών δεσμών της ΕΠΟΝ με τη νεολαία. 354 αντιπρόσωποι, οι οποίοι εκπροσωπούσαν 450.000 μέλη, συμμετείχαν στο 1ο της Συνέδριο στις 13-19 Γενάρη 1946. Το συνέδριο αποφάσισε και την προσχώρηση της ΕΠΟΝ στην Παγκόσμια Οργάνωση Δημοκρατικής Νεολαίας (ΠΟΔΝ). Τα μέλη της ΕΠΟΝ ήταν “Έτοιμα για καινούριο ξεκίνημα”, όπως ακούστηκε από έναν αντιπρόσωπο.
Κατά τον τρίχρονο ταξικό αγώνα του ΔΣΕ (1946-1949), η ΕΠΟΝ συνέχισε και στην παρανομία τη δράση της, παράλληλα με τη Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας (ΔΝΕ), η οποία δημιουργήθηκε στις υπό την κυριαρχία του ΔΣΕ περιοχές. ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟνίτισσες βρέθηκαν στις τάξεις του ΔΣΕ, ειδικά μετά την απόφαση της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (11-12 Σεπτέμβρη 1947). Πολλοί περισσότεροι επιθυμούσαν το ίδιο, η έξοδός τους όμως από τις πόλεις έγινε ανέφικτη, εξαιτίας των οργανωτικών δυσκολιών που επέφερε η καθυστερημένη γενίκευση του αγώνα του ΔΣΕ. ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες έδρασαν και εντός των πόλεων: Δημιούργησαν τυπογραφία, εξέδωσαν 4 φύλλα της Νέας Γενιάς, κυκλοφόρησαν χιλιάδες προκηρύξεις, έγραφαν συνθήματα, αναρτούσαν πλακάτ σε κεντρικούς δρόμους, παρενέβαιναν σε μια σειρά εργοστάσια, κυρίως της κλωστοϋφαντουργίας, και συγκέντρωναν χρήματα για την ενίσχυση του αγώνα του ΔΣΕ.

Η ΕΠΟΝ αντιμετώπισε και αυτή τον αυταρχισμό του αστικού κράτους, από τη μεταβαρκιζιανή “Λευκή τρομοκρατία”, το Γ΄ ψήφισμα και τα παράγωγα νομοθετήματά του ως τον Α.Ν. 509/1947. Χιλιάδες ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες κακοποιήθηκαν, δολοφονήθηκαν, δικάστηκαν από στρατοδικεία, φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν. Οι επαφές του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ με τις οργανώσεις και τα μέλη της έγιναν δύσκολες ως αδύνατες. Στις 28 Φλεβάρη 1947, το Πρωτοδικείο της Αθήνας αποφάσισε τη διάλυση της ΕΠΟΝ και το ίδιο βράδυ, η αστυνομία εισέβαλε στα γραφεία της και στα γραφεία της Νέας Γενιάς. Τον Ιούνη 1948 συνελήφθησαν 19 μέλη της ΕΠΟΝ. Καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν οι Δημήτρης Καμουτσής, Δημήτρης Τσούτης, Μαρούλα Ρέππα και Γεωργία Πολυδεύκους. Στις 16 Ιούνη 1949, άρχισε στο Έκτακτο Στρατοδικείο η δίκη 76 μελών της ΕΠΟΝ Αθήνας-Πειραιά. Οι 16 που καταδικάστηκαν σε θάνατο και κράτησαν ηρωική στάση στα βασανιστήρια ήταν οι εξής: Δημήτρης Αυγερινός, Κική Βουδούρη, Θανάσης Γκανάς, Γιώργος Γιωτόπουλος, Μπάμπης Ευσταθιάδης, Νίκος Καρράς, Αχιλλέας Λαγουρός, Νικήτας Μαραγκός, Τάκης Μπενάς, Ανδρέας Ξυφτίλης, Χρήστος Παπαγιαννάκης, Φάνης Πασπαλιάρης, Άννα Τεριάκη, Μάνθος Τσιμπουκίδης, Βέρα Τσιμπουκίδου, Πάτρα Χατζησάββα. Η εκτέλεση ματαιώθηκε, χάρη στη διεθνή κινητοποίηση.

Το 1949, ύστερα από τα πλήγματα στο παράνομο κλιμάκιο της ΚΕ του ΚΚΕ στην Αθήνα, συγκροτήθηκε, αρχικά από 4 μέλη του προεδρείου της ΕΠΟΝ (Σταύρος Κασιμάτης, Κώστας Φιλίνης, Φώφη Λαζάρου, Πέτρος Διβέρης), δεύτερο παράνομο καθοδηγητικό κέντρο του ΚΚΕ. Μέσα στις ασφυκτικές μετεμφυλιακές συνθήκες, το δεύτερο αυτό καθοδηγητικό κέντρο βοήθησε στην έκδοση του παράνομου Ριζοσπάστη και στην αποκατάσταση κομματικής επαφής με “ξεκομμένα” μέλη του κόμματος και εξόριστους. Επιβεβαιώθηκε και σε αυτή την περίπτωση η σημασία ύπαρξης κομματικών οργανώσεων και σε καθεστώς παρανομίας.
Οι παρακαταθήκες της ΕΠΟΝ ενσωματώθηκαν στην ίδρυση της ΚΝΕ το 1968 και στην 55χρονη πολύπτυχη δράση της. Η ίδρυση της ΚΝΕ επιβεβαίωσε την αναντικατάστατη ανάγκη για ύπαρξη κομουνιστικής οργάνωσης νεολαίας με ιδεολογική-προγραμματική και οργανωτική σχέση με το ΚΚΕ, η οποία παρέμενε ανικανοποίητη όλο το διάστημα από την αυτοδιάλυση της ΟΚΝΕ.

Η ΕΠΟΝ αποτέλεσε εν γένει μέρος της ιστορίας του εργατικού-λαϊκού κινήματος και του ΚΚΕ, με τα κατορθώματα και τις αντιφάσεις αυτής της ιστορίας. Εξέφρασε ευρύτερα -κατά τον στίχο σε ένα από τα τραγούδια της- νέους και νέες “Χτίστες της λευτεριάς και της δουλειάς”.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εκφράζοντας τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα του κεφαλαίου προωθεί τη θεωρία των “δύο άκρων, του κόκκινου και μαύρου ολοκληρωτισμού” και νομιμοποιεί τις απαγορεύσεις σε βάρος των Κομμουνιστικών Κομμάτων. Ο αστικός φιλελεύθερος κόσμος κινείται από την αναθεώρηση της ιστορίας και την ανοιχτή καταδίκη του εαμικού κινήματος ως τη γραμμή της “λήθης” προς κατοχύρωση της “εθνικής ενότητας”. Η σοσιαλδημοκρατία, παρότι συνηγορεί ενίοτε και στον αντικομμουνισμό, επιχειρεί κατά βάση την ανάδειξη της ψευδεπίγραφης διαχωριστικής γραμμής προοδευτικών και συντηρητικών δυνάμεων, την οικειοποίηση του εαμικού κινήματος και την ανώδυνη ένταξή του στα μέτρα της καπιταλιστικής διαχείρισης.

Στην πραγματικότητα η ΕΠΟΝ και το ΕΑΜικό κίνημα συνιστούν ακλόνητο ιστορικό τεκμήριο της οξυμένης αντιπαράθεσης  του ΚΚΕ και των ΕΑΜικών οργανώσεων με το σύνολο της αστικής τάξης, το κράτος της και τους πολιτικούς της εκπροσώπους. Συνιστούν πάντα παράδειγμα του μεγαλείου στο οποίο φθάνει το κίνημα της νεολαίας όταν εμπνέεται από το κομμουνιστικό κίνημα και αποδεσμεύεται από την καπιταλιστική εξουσία, αλλά και της τραγωδίας που μπορούν να οδηγήσουν οι αυταπάτες για φιλολαϊκή διαχείριση στο έδαφος της καπιταλιστικής εξουσίας.
 
ΑΘΗΝΑ 23/2/2023
Τμήμα Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ