Η τουριστική έκρηξη έφερε κατάρρευση των υποδομών

Ο πολλαπλασιασμός της τουριστικής κίνησης, όμως, δεν ήρθε χωρίς «αντίτιμο»: τα σκουπίδια δημιουργούσαν λόφους κάθε βράδυ περιμετρικά των οικισμών, καταλήγοντας σχεδόν όλα χύδην στον ολοκαίνουργιο ΧΥΤΑ του νησιού. Τα βράδια, αλλά και τις ώρες άφιξης πλοίων, το κυκλοφοριακό γύρω από τη Χώρα και η έλλειψη χώρων στάθμευσης θύμιζε Αθήνα. Οι δημοφιλείς παραλίες του νησιού, όπως η «τριάδα» Αγιος Προκόπιος – Αγια Αννα – Πλάκα ήταν ασφυκτικά γεμάτες με τα αυτοκίνητα να παρκάρουν παντού, ακόμα και επάνω στις αμμοθίνες και μέσα στην αλυκή.

Το νησί «έπηξε»

Η εικόνα αυτή επαναλήφθηκε φέτος σε πολλούς τουριστικούς προορισμούς, ακόμα και σε λιγότερο δημοφιλείς. Οι τοπικές αρχές, όπως για παράδειγμα στη Νάξο, βλέπουν μόνο τα θετικά. «Η χρονιά πήγε πάρα πολύ καλά, το μεγαλύτερο μέρος του καλοκαιριού είχαμε 100% πληρότητα παντού. Σύμφωνα με στοιχεία του λιμεναρχείου οι αφίξεις επιβατών τον Ιούνιο αυξήθηκαν κατά 25%, τον Ιούλιο κατά 13%, ενώ αντίστοιχα είναι τα νούμερα για τον Αύγουστο. Η κίνηση στο αεροδρόμιο τετραπλασιάστηκε», λέει στην «Κ» ο δήμαρχος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων Μανόλης Μαργαρίτης. «Είμαστε πολύ ευχαριστημένοι. Το νησί “έπηξε”, μέχρι που δημιουργήθηκε πρόβλημα με το κυκλοφοριακό!».

Ο δήμος παραμένει αισιόδοξος ότι τα προβλήματα είναι διαχειρίσιμα. «Τον Νοέμβριο εγκαινιάστηκε ο νέος ΧΥΤΑ της Νάξου και ξεκινήσαμε ενέργειες για να αποκτήσει ανακύκλωση όλο το νησί (σ.σ.: σήμερα γίνεται μόνο ανακύκλωση γυαλιού). Οσο για το νερό, η Νάξος δεν έχει πρόβλημα, ενώ οι Μικρές Κυκλάδες έχουν αφαλατώσεις και εκεί όπου υπάρχει θέμα, όπως στο Κουφονήσι, θα γίνει επέκτασή τους. Νομίζω ότι οι υποδομές αντέχουν». Ερωτώμενος αν θα συμφωνούσε μελλοντικά με τη λήψη μέτρων περιορισμού της δημιουργίας νέων τουριστικών υποδομών, ιδίως σε υπερκορεσμένες περιοχές, ο κ. Μαργαρίτης είναι αρνητικός. «Αφού ο νόμος επιτρέπει στον κόσμο να χτίσει, θα τους το απαγορεύσει ο δήμος;».

Ομως η κατάσταση δεν είναι τόσο απλή. Η γενική αίσθηση των περισσότερων ταξιδιωτών φέτος είναι ότι υπήρξε ένας υπερ-συνωστισμός, ακόμα και εκτός της περιόδου «αιχμής», ακόμα και εκτός των «κλασικών» τουριστικών προορισμών. Και παρά τη γενική ευφορία των τοπικών αρχόντων, φέτος για πρώτη φορά το μεγαλύτερο μέρος των νησιών και των παράκτιων περιοχών έδειξε να ξεπερνά τα όριά του: δεκάδες δήμοι «πνίγηκαν» στα σκουπίδια, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Αίγινα. Δεκάδες περιοχές (όχι μόνο νησιωτικές) αντιμετώπισαν σοβαρό ή σοβαρότερο από άλλες χρονιές πρόβλημα επάρκειας νερού, με τις αφαλατώσεις –όπου υπάρχουν– να μην επαρκούν και τις βρύσες να «τρέχουν»… θάλασσα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η Μήλος και το Κουφονήσι, όπου οι εγκατεστημένες μονάδες αποδεικνύονται πλέον ανεπαρκείς να καλύψουν τη ζήτηση τους θερμούς μήνες. Στα μεγάλα λιμάνια αναχώρησης, όπως ο Πειραιάς και η Ραφήνα τα γνωστά προβλήματα –κυκλοφοριακή ασφυξία, ρύπανση, σκουπίδια– δεν είχαν προηγούμενο, ενώ πολλά νησιωτικά λιμάνια είναι εμφανές ότι δεν επαρκούν πλέον για να καλύψουν τα απανωτά δρομολόγια. Το ερώτημα λοιπόν είναι αναπόφευκτο: πού θα οδηγηθεί η κατάσταση, αν η άνοδος των αφίξεων συνεχιστεί;

Κοινωνικό πρόβλημα

«Σαφώς υπάρχει θέμα. Υπάρχουν προορισμοί υπερκορεσμένοι, στους οποίους δημιουργούνται ένα σωρό προβλήματα στη διαχείριση του αριθμού των επισκεπτών, του νερού, των απορριμμάτων. Η έκρηξη του airbnb διευρύνει την εμβέλεια των προβλημάτων. Και τις περισσότερες φορές την κατάσταση καλείται να διαχειριστεί ένας μικρός δήμος, που δεν έχει διοικητική επάρκεια», εκτιμά ο Χάρης Κοκκώσης, καθηγητής Πολεοδομίας και Χωροταξίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ο οποίος ασχολείται επί δεκαετίες με τον σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης και είναι σύμβουλος για το θέμα σε πολλούς διεθνείς οργανισμούς (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΟΟΣΑ, Παγκόσμια Τράπεζα κ.ά). «Το ζήτημα όμως δεν είναι μόνο διαχειριστικό αλλά και κοινωνικό. Δημιουργούνται ανισότητες: οι πολίτες των περιοχών αυτών χωρίζονται ανάμεσα σε αυτούς που συμμετέχουν στην ανάπτυξη του τουρισμού και αυτούς που πλήττονται, όπως οι γεωργοί. Στους «προορισμούς», ο τουρισμός προβάλλεται ως η μόνη διέξοδος, η ζωή γίνεται πολύ ακριβή και οι μόνιμοι κάτοικοι φεύγουν, όπως έχει γίνει εδώ και χρόνια στη Βενετία».

«Αυτό που έχει συμβεί την τελευταία πενταετία, ο διπλασιασμός των αφίξεων, δεν έχει προηγούμενο. Το 2010-11 μιλούσαμε για 13-14 εκατ. τουρίστες και τώρα μιλούμε για φετινό στόχο 28 εκατομμύρια», λέει ο Πάρις Τσάρτας, καθηγητής Τουριστικής Ανάπτυξης στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. «Πριν από τρία χρόνια, ο Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) είχε εκτιμήσει ότι αν οι αφίξεις φθάσουν τα 22 εκατ., θα είχαμε σοβαρό πρόβλημα, καθώς οι υποδομές φιλοξενίας και εστίασης δεν θα επαρκούν. Η ταχύτητα με την οποία φθάσαμε ήδη και ξεπεράσαμε αυτό το σημείο εξηγεί γιατί είχαμε αυτή την κατάσταση φέτος».

Να προωθήσουμε νέους προορισμούς

Η προώθηση νέων προορισμών, παράλληλα με τους υφιστάμενους, μέσα από δυναμικές ιδιωτικές πρωτοβουλίες είναι μια εναλλακτική που ήδη έχει απτά αποτελέσματα και στη χώρα μας. Υποστηρικτικά σε αυτή την κατεύθυνση πρέπει να λειτουργήσει και το νέο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό, «στέλνοντας» τις νέες επενδύσεις σε λιγότερο προβεβλημένες περιοχές.

Σε μια χώρα σε οικονομική κρίση, η συζήτηση περί «φέρουσας ικανότητας» των νησιών και των παράκτιων περιοχών δεν μπορεί να γίνει σε φιλόξενο περιβάλλον. «Πρέπει όμως να ανοίξει η συζήτηση, να υιοθετήσουμε μια στρατηγική για την αντιμετώπιση των πιέσεων, όπως έχει γίνει σε πολλές περιοχές του κόσμου», εκτιμά ο κ. Κοκκώσης. «Μια στρατηγική που να την προσαρμόσει ο καθένας στην περιοχή του και στον ρόλο του.

Να γίνει μια ευρύτερη κινητοποίηση των τοπικών κοινωνιών και των επαγγελματιών τους. Βέβαια, σε χώρες που είναι σε οικονομική κρίση και δεν έχουν  παράδοση στη συνεργασία σε τοπικό επίπεδο, είναι δύσκολο».

Η πρωτοβουλία δεν είναι απαραίτητο να ανήκει στο κεντρικό κράτος ή σε κάποιο υπουργείο. «Μακροπρόθεσμα πρέπει να δημιουργηθούν οι συνθήκες ώστε να αναπτυχθούν τουριστικά και άλλες περιοχές. Η εποχή που αυτό εξαρτιόταν από το κράτος έχει παρέλθει, πλέον χρειάζονται δυναμικές ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Το παράδειγμα της Σκύρου, που επωφελήθηκε από την προώθησή της από αεροπορική εταιρεία, και της Μεσσηνίας, που άρχισε να αναπτύσσεται τουριστικά μετά τη δημιουργία μεγάλης τουριστικής εγκατάστασης, είναι χαρακτηριστικά», λέει ο κ. Κοκκώσης.

«Η έλλειψη σταθερής χωροταξικής πολιτικής για τον τουρισμό είναι εμφανής. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα δύο προηγούμενα ειδικά χωροταξικά ακυρώθηκαν από το ΣτΕ και τώρα προκηρύχθηκε διαγωνισμός για νέα μελέτη. Λείπει λοιπόν το κανονιστικό πλαίσιο μέσα από το οποίο μπορούμε να μιλήσουμε σοβαρά για τη δυνατότητα να τεθούν όρια. Αυτήν τη στιγμή οι επενδύσεις γίνονται όπου ζητάει ο κάθε ενδιαφερόμενος και όχι όπου πρέπει», επισημαίνει ο κ. Τσάρτας. «Το νέο πλαίσιο θα πρέπει να κινηθεί στη λογική της διασποράς του τουριστικού πλήθους, κάτι που έχουν πετύχει άλλες χώρες. Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να επενδύσουμε στη δημιουργία ενός πολυσχιδούς τουριστικού προϊόντος και σε έναν ποιοτικό οικοτουρισμό».

Η Καθημερινή