Η Οικονομία του Καφέ 

Η παρούσα μελέτη εξετάζει τον διαρθρωτικό μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, με έμφαση στην αυξανόμενη κυριαρχία του τομέα Παροχής Καταλυμάτων και Υπηρεσιών Εστίασης, εν μέσω λιτότητας και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Παρά τις υποσχέσεις για αύξηση της παραγωγικότητας μέσω μεταρρυθμίσεων στις αγορές εργασίας και αγαθών, η ελληνική οικονομία παρουσίασε απότομη πτώση της παραγωγικότητας της εργασίας και σημαντική ανακατανομή της απασχόλησης προς τομείς χαμηλής παραγωγικότητας. Η μείωση της συνολικής ζήτησης και των πραγματικών μισθών αποτέλεσαν τους βασικούς παράγοντες πίσω από αυτήν την κατάρρευση της παραγωγικότητας. …

Ένα εντυπωσιακό και χαρακτηριστικό στοιχείο του ελληνικού αστικού και ημιαστικού τοπίου είναι ο τεράστιος αριθμός των καφέ. Από τις μεγάλες πόλεις μέχρι τις μικρές κωμοπόλεις, και από τις ήσυχες οικιστικές γειτονιές έως τις πολυσύχναστες τουριστικές περιοχές, τα καφέ είναι πανταχού παρόντα. Η Ελλάδα είχε πάντοτε πολλά καφέ – αποτέλεσμα του σημαντικού ρόλου που κατέχει ο καφές στην ελληνική κουλτούρα – ωστόσο δεν ήταν παρά μετά την κρίση, που ξεκίνησε στα τέλη του 2009, που ο αριθμός τους εκτοξεύτηκε. Αυτή η «οικονομία του καφέ» αποτελεί το πιο ορατό μέρος ενός ευρύτερου μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας προς τον τομέα Παροχής Καταλυμάτων και Υπηρεσιών Εστίασης (AFSA), όπως είναι η επίσημη ονομασία του τομέα, ο οποίος περιλαμβάνει επίσης εστιατόρια, μπαρ, ξενοδοχεία και άλλες δραστηριότητες σχετιζόμενες με τον τουρισμό. Όπως τεκμηριώνουμε, με βάση δεδομένα της Eurostat, η περίοδος μετά το 2009 σημείωσε απότομη αύξηση του μεριδίου του εν λόγω τομέα στην προστιθέμενη αξία και, ιδίως, στην απασχόληση. …

Η Ελλάδα αποτελεί μια ενδιαφέρουσα μελέτη περίπτωσης για το πώς η τυφλή, οριζόντια εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων – χωρίς επαρκή προσοχή στο θεσμικό πλαίσιο, την ικανότητα υλοποίησης και την δυναμική των επιμέρους τομέων – μπορεί να οδηγήσει σε αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. … Η κατάρρευση της ζήτησης και της παραγωγής λόγω της λιτότητας, σε συνδυασμό με τη σημαντική μείωση του κόστους εργασίας εξαιτίας της απορρύθμισης των αγορών εργασίας, υπήρξαν οι κύριοι παράγοντες πίσω από τη μείωση και τη στασιμότητα της παραγωγικότητας. …

Συμπεράσματα:

Αντίθετα με τις υποσχέσεις των προγραμμάτων προσαρμογής που εφαρμόστηκαν μεταξύ 2010 και 2018, η ελληνική οικονομία δεν παρουσίασε μια πιο αποτελεσματική κατανομή των πόρων ή αύξηση της παραγωγικότητας. Αντιθέτως, υπέστη μια σημαντική ανακατανομή της οικονομικής δραστηριότητας και της απασχόλησης προς τον τομέα AFSA, συνοδευόμενη από μείωση της παραγωγικότητας στη συντριπτική πλειονότητα των κλάδων. Αυτό το πρότυπο αντικατοπτρίζει ένα μοντέλο ανάπτυξης, στο οποίο η πλεονάζουσα εργασία απορροφάται από τομείς χαμηλής παραγωγικότητας μέσω της πτώσης των μισθών και της υποβάθμισης της παραγωγικότητας.

Ο διαρθρωτικός μετασχηματισμός της ελληνικής οικονομίας προς τον τομέα AFSA — και ιδιαίτερα προς τον τουρισμό — έχει δημιουργήσει ένα θεμελιώδες δίλημμα. Παρότι ο τουρισμός έχει εξελιχθεί σε ζωτική πηγή απασχόλησης και ξένου συναλλάγματος, συμβάλλοντας σημαντικά στη βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Ελλάδας, αυτή η αυξανόμενη εξάρτηση συνοδεύεται από ολοένα και μεγαλύτερες προκλήσεις. Η χαμηλή παραγωγικότητα του τομέα περιορίζει την ικανότητά του να στηρίξει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, ενώ η επέκτασή του έχει εντείνει φαινόμενα όπως η υπερ-τουριστικοποίηση, η περιβαλλοντική υποβάθμιση, η εμπορευματοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και η μη προσιτή στέγαση λόγω των βραχυχρόνιων μισθώσεων.

Ως αποτέλεσμα, η Ελλάδα εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από έναν τομέα που, παρά τα βραχυπρόθεσμα μακροοικονομικά του οφέλη, εγκυμονεί σημαντικούς διαρθρωτικούς και κοινωνικούς κινδύνους σε βάθος χρόνου. Η εμπειρία της Ελλάδας την τελευταία δεκαπενταετία αποτελεί ένα ενδιαφέρον παράδειγμα για τη τεχνολογική μεταβολή. Διαπιστώνουμε ότι η πτώση της συνολικής ζήτησης και των πραγματικών μισθών ήταν οι βασικοί παράγοντες της κατάρρευσης της παραγωγικότητας. …

Τελικά, η ελληνική περίπτωση εγείρει θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με την επάρκεια των τυπικών πολιτικών συνταγών και της θεωρίας που τις υποστηρίζει. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις πρέπει να επανεξεταστούν προσεκτικά υπό το πρίσμα των πραγματικών οικονομικών και θεσμικών συνθηκών. Μια επιτυχημένη πορεία για την Ελλάδα θα απαιτήσει πολιτικές που δεν θα αποκαθιστούν μόνο τη ζήτηση, αλλά θα προωθούν στρατηγικά τους τομείς υψηλής παραγωγικότητας, θα στηρίζουν την τεχνολογική αναβάθμιση και θα εξασφαλίζουν συνεκτική ανάπτυξη. Χωρίς μια τέτοια στροφή, η «οικονομία του καφέ» κινδυνεύει να μην αποτελεί μια προσωρινή προσαρμογή, αλλά μια μακροχρόνια ισορροπία στασιμότητας. …

ΣΤΜ: Η παραγωγικότητα δείχνει πόσο «αποτελεσματικά» δουλεύει ένα σύστημα — είτε είναι ένας εργαζόμενος, μια επιχείρηση ή ολόκληρη η οικονομία. Αν αυξάνεται η παραγωγικότητα, σημαίνει ότι παράγουμε περισσότερα με τα ίδια μέσα ή τα ίδια με λιγότερα μέσα.

(Μετάφραση, επιμέλεια: Κώστας Βέργος)