Ο Διονύσιος Ροδοθεάτος. 175 χρόνια από τη γέννησή του.

Ο Ιθακήσιος μουσουργός Διονύσιος Ροδοθεάτος (1849 - 1892) αποτελεί άλλη μία χαρακτηριστική περίπτωση σημαντικού συνθέτη που με το πέρασμα των δεκαετιών εν πολλοίς πέρασε στην αφάνεια, με αποτέλεσμα σήμερα το έργο του να είναι ουσιαστικά άγνωστο στο ευρύ κοινό. Με ευκαιρία την επέτειο συμπλήρωσης 175 ετών από τη γέννησή του, αλλά και με αφορμή την πρόσφατη αφιερωματική συναυλία με δημιουργίες του από την Φιλαρμονική Εταιρία "Μάντζαρος" (στις 20 Ιανουαρίου 2024, υπό τη διεύθυνση του αναπληρωτή αρχιμουσικού της Σπύρου Ρουβά), επιχειρούμε εδώ μια συνοπτική αναδρομή στις σημαντικότερες πτυχές της ζωής και του έργου του.

Η ζωή του

Ο Διονύσιος Ροδοθεάτος γεννήθηκε το 1849 στην Ιθάκη (σύμφωνα με κάποιες άλλες πηγές, στα Κύθηρα), όντας γόνος εύπορης οικογένειας από την οποίαν προήλθαν και άλλες σημαίνουσες προσωπικότητες στους τομείς των επιστημών, των γραμμάτων και της πολιτικής. Πατέρας του ήταν ο διακεκριμένος νομικός και δικαστικός, Σπυρίδων Ροδοθεάτος.

Η κλίση του Διονύσιου Ροδοθεάτου προς τη μουσική κατέστη φανερή ήδη από μικρή ηλικία και με τη μετοίκηση της οικογένειας του στην Κέρκυρα (λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων του πατρός του), του δόθηκε η δυνατότητα να την αναπτύξει, μαθητεύοντας πλάι στον Νικόλαο Χαλικιόπουλο Μάντζαρο (1795 - 1872). Συνέχισε τις μουσικές του σπουδές στο φημισμένο ωδείο San Petro a Majella της Νάπολης, συνήθη προορισμό για Επτανήσιους μουσικούς της εποχής. Δεν αρκέστηκε όμως εκεί και συμπλήρωσε τις γνώσεις του παραμένοντας συνολικά επί επταετία στο εξωτερικό και πραγματοποιώντας ταξίδια σε σημαντικά μουσικά κέντρα της εποχής, όπως το -υπό αυστριακή, ακόμη, κατοχή- Μιλάνο, η Βιέννη και το Παρίσι. Εκεί ήρθε σε άμεση επαφή με τις σύγχρονες τάσεις που είχαν  διαμορφωθεί στον ευρωπαϊκό χώρο γύρω από την έντεχνη μουσική, συμπεριλαμβανομένου τόσο του οπερατικού, όσο και του συμφωνικού ρεπερτορίου. Οι προσλαμβάνουσες αυτές σε μεγάλο βαθμό διαμόρφωσαν το προσωπικό του στυλ και τον ώθησαν να συνθέσει τα δικά του μεγάλα σε έκταση και σημασία έργα.

Στην Κέρκυρα επέστρεψε το 1875 και ανέλαβε τη θέση του "Αντιπροέδρου επί της Μουσικής" στη Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας (στην οποία και δίδασκε), όπου και παρέμεινε έως το 1879. Μέσω της θέση αυτής ουσιαστικά ανέλαβε τη γενική καλλιτεχνική εποπτεία του ιδρύματος, διαδεχόμενος τον αποθανόντα Μάντζαρο.  Παράλληλα με τα εκεί καθήκοντά του και με τη σύνθεση, ασχολήθηκε και με τα θεωρητικά της μουσικής συγγράφοντας την επίτομη πραγματεία του περί αρμονίας, που τυπώθηκε στην Κέρκυρα το 1881. Στην προαναφερθείσα θέση του Αντιπροέδρου της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας επανήλθε το 1889, ενώ είχε μεσολαβήσει μια σχετικά σύντομη παραμονή του στην Αθήνα.

Την ίδια περίπου περίοδο καταγράφονται οι παρουσιάσεις οπερατικών του έργων στο Θέατρο "San Giacomo" (στην Επιτροπή του οποίου ήταν μέλος), αλλά και σε Αθήνα, Νάπολη και Τεργέστη, αποσπώντας διθυραμβικά σχόλια σύμφωνα και με τον Τύπο της εποχής. Δυστυχώς τα εν λόγω μελοδραματικά έργα του σήμερα θεωρούνται χαμένα, ωστόσο διασώζονται οι τίτλοι κάποιων εξ αυτών ("Oitina" και "Roberta de Cherandini").

Από τα σωζώμενα έργα του, σημαντικότερα θεωρούνται τα συμφωνικά του ποιήματα, ενώ συνέθεσε επίσης, εμβατήρια, θούρια, τραγούδια και μουσική δωματίου (βλ. παρακάτω).

Ο Ροδοθεάτος έφυγε από τη ζωή το 1892, σε ηλικία μόλις 43 ετών. Λόγω και του βραχύτατου βίου του το συνολικό του έργο είναι σχετικά ολιγάριθμο, ενώ -όπως προείπαμε- τα διασωθέντα έργα του είναι ακόμη λιγότερα. Τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά όμως καταμαρτυρούν έναν δημιουργό με ιδιαίτερο ταλέντο και πλήρη γνώση και αντίληψη των πλέον προχωρημένων συνθετικών και ενορχηστρωτικών τεχνικών αλλά και στυλιστικών τάσεων της εποχής του, ιδίως αυτών που είχαν διαμορφώσει συνθέτες όπως ο Richard Wagner (1813 - 1883) και ο Hector Berlioz (1803 - 1869). Η δε θεματολογία που επέλεγε για τα μεγάλα έργα του είναι ενδεικτική της ευρύτερης καλλιέργειας του. Έτσι, βάσιμα μπορεί να αξιολογήσει κανείς τον Ροδοθεάτο ως έναν συνθέτη που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από τους μεγάλους σύγχρονούς του μουσουργούς.

Τα σημαντικότερα έργα του 

Όπως προαναφέρθηκε, ως τα σημαντικότερα έργα του Ροδοθεάτου θεωρούνται τα συμφωνικά του ποιήματα* "Athalia" και "Lo Cid". Το πρώτο έχει επτά μέρη και η θεματολογία του είναι παρμένη από τη βιβλική ιστορία του θανάτου της βασίλισσας της Ιουδαίας Αθαλίας και της στέψης του νεαρού Joash. Ο ίδιος ο συνθέτης το μετέγραψε και για μπάντα, αφιερώνοντάς το στην Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας (1879). Το δεύτερο, έχει έξι μέρη και αναφέρεται στην ιστορία του ομώνυμου μεσαιωνικού ισπανικού έπους. Αμφότερα εκτιμάται ότι γράφτηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1870. Έτερο εκτενές ορχηστρικό του Ροδοθεάτου είναι η συμφωνική ραψωδία "Αλληγορική Ιδέα".

Πέραν αυτών, διακριθέν έργο του είναι και ο "Υμνος προς την πατρίδαν". Το έργο αυτό εκδόθηκε το 1885 στην αρχική του μορφή για τέσσερις σόλο φωνές, χορωδία και πιάνο, σε ποίηση του Φαναριώτη ποιητή και πεζογράφου της αθηναϊκής ρομαντικής σχολής Παναγιώτη Σούτσου (1806 - 1868). Έλαβε το α' βραβείο στον διαγωνισμό σύνθεσης που διοργάνωσε η Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρα το 1885. 

Άλλο διακριθέν έργο είναι ο "Διθύραμβος", οι στίχοι του οποίου προέρχονται από το εκδοθέν στην Κέρκυρα εν έτει 1879 ποιητικό έργο "Ηθικός Κόσμος" του Κερκυραίου ποιητή Σπυρίδωνος Μελισσινού (1833 - 1887). Με το έργο αυτό ο Ροδοθεάτος συμμετείχε στους παράλληλους καλλιτεχνικούς διαγωνισμούς της Γ' Ολυμπιάδας Ζάππα, αποσπώντας το Χρυσούν Αριστείο. 

Ενδιαφέρον έχουν και τα χορευτικών καταβολών πιανιστικά του έργα, όπως οι πόλκες-μαζούρκες "Elvira" και "Ermelinda", καθώς και έργα που καταδεικνύουν το ενδιαφέρον του συνθέτη για σημαντικά εξωμουσικά γεγονότα της εποχής του. Χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση είναι η σύνθεσή του (σε μορφή θουρίου) με τίτλο "Πάρτε αδέλφια τ' άρματά σας" και υπότιτλο "Αποχαιρετισμός εις τους εκτάκτους εφέδρους". Πρόκειται για μελοποίηση ποιήματος του επίσης Κερκυραίου Γεωργίου Μαρτινέλλη (1836 - 1896), το οποίο αναφέρεται στην επιστράτευση του 1880 για την προσάρτηση της Ηπείρου και της Θεσσαλίας. Άλλη ενδεικτική περίπτωση, το πένθιμο εμβατήριο που συνέθεσε στη μνήμη του βασιλιά της Ιταλίας, Vittorio Emmanuele II, λίγο μετά τον θάνατό του (1878).

Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί το ευτύχημα ότι κάποια από τα έργα του Ροδοθεάτου σώζονται και φυλάσσονται στο Αρχείο της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας.

* Ως συμφωνικά ποιήματα χαρακτηρίζονται σχετικώς εκτεταμένα ορχηστρικά έργα, αντίστοιχα με τις συμφωνίες από άποψη εύρους επεξεργασίας του μουσικού υλικού, αλλά συνήθως με εξωμουσική θεματολογία. Τα συμφωνικά έργα χωρίζονται σε μέρη με τα οποία το εκάστοτε θέμα επιχειρείται να περιγραφεί μουσικά, μέσα από τον συνδυασμό μελωδικών, ρυθμικών, αρμονικών και ενορχηστρωτικών στοιχείων. Θα μπορούσαμε, έτσι, να εντάξουμε τα συμφωνικά ποιήματα στη λεγόμενη περιγραφική μουσική, τάση Ρομαντικής Μουσικής η οποία ανεδείχθη στον ευρωπαϊκό χώρο κυρίως κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα.

ΦΩΤΟ@ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΜΑΡΤΙΝΗΣ