Ανακαλύπτοντας τους «Μύθους» και το «Ζωολόγιο» του Da Vinci

ΚΕΡΚΥΡΑ. Την περασμένη εβδομάδα έλαβε χώρα στο βιβλιοπωλείο «Πλους» η παρουσίαση ενός πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου. Ο λόγος για το Μύθοι & Ζωολόγιο, του Leonardo da Vinci, το οποίο κυκλοφορεί στην ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις Gutenberg (2022).

Στην παρουσίαση του βιβλίου, την Δευτέρα 24 Οκτωβρίου 2022, ο Καθηγητής του Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου, Γιώργος Κεντρωτής, καθώς και η Αιμιλία Εμμανουήλ, η οποία επιμελήθηκε τη μετάφραση και την εισαγωγή/σχολιασμό της έκδοσης.

Η Αιμιλία Εμμανουήλ γεννήθηκε στη Σπάρτη. Σπούδασε στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης στο Ε.Κ.Π.Α. και απέκτησε δίπλωμα ειδίκευσης στην Πολιτιστική Πολιτική, Διοίκηση και Επικοινωνία από το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας ως υπότροφος της ιταλικής κυβέρνησης, φοιτώντας παράλληλα στη σχολή θεάτρου Bel Teatro. Ασχολείται με τη μετάφραση λογοτεχνικών κειμένων και θεατρικών έργων και συνεργάζεται με πολιτιστικούς οργανισμούς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, υλοποιώντας εκπαιδευτικά προγράμματα και θεατρικές παραστάσεις για παιδιά. Το συγγραφικό της έργο εστιάζεται σε θέματα πολιτικής και οικονομικής παιδείας. Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων.

Για την εν λόγω έκδοση, από τους περίφημους Κώδικες του Da Vinci, επελέγησαν οι «Μύθοι» και το «Ζωολόγιο» τα οποία μετά τον θάνατο του συγγραφέα τους (το 1519) είχαν επί μακρόν παραμείνει στην αφάνεια, σκορπισμένα και ανεκμετάλλευτα.

Με αφορμή την πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου στην Κέρκυρα, η κα Εμμανουήλ μίλησε αποκλειστικά στην «Ενημέρωση» δίνοντας πρόσθετες πληροφορίες γι’ αυτό, αλλά και για την όλη προσέγγιση στο συγγραφικό έργο του Da Vinci:

• Κυρία Εμμανουήλ, δώστε μας μερικά βασικά στοιχεία για το νέο αυτό βιβλίο. Αποτελεί το πρώτο σας σχετικό εγχείρημα;

_Οι «Mύθοι» και το «Ζωολόγιο» αποτελούν μια πολύτιμη παρακαταθήκη μιας εμβληματικής προσωπικότητας του παγκόσμιου πολιτισμού. Στις σελίδες αυτού του καλαίσθητου βιβλίου ακούμε τη φωνή του Λεονάρντο ντα Βίντσι, γνωρίζουμε μια άγνωστη πλευρά του, ανακαλύπτουμε μαζί του τα μυστήρια της φύσης και της ανθρώπινης ψυχής, κάνουμε ένα ταξίδι αυτογνωσίας και ενδυνάμωσης.

Mε την τέχνη της γραφής o Ντα Βίντσι αφυπνίζει τον αναγνώστη, τον εμπνέει, τον βοηθά να ανακαλύψει την εσωτερική του δύναμη. Μια φωνή της Αναγέννησης βοηθά την δική μας αναγέννηση.

Η χρυσή εποχή στην οποία έζησε ο Λεονάρντο γέννησε πολλές σπουδαίες προσωπικότητες, που άφησαν ανεξίτηλα ίχνη στην περιπέτεια του πνεύματος. Μια τέτοια αγαπημένη μορφή είναι ο Μιχαήλ Άγγελος. Είχα την τιμή να μεταφράσω τα φλογερά σονέτα του πάλι σε μια ιδιαίτερα φροντισμένη έκδοση του οίκου Gutenberg.

• Τι σας έκανε να ασχοληθείτε με τον Ντα Βίντσι και μάλιστα από λογοτεχνικής πλευράς;

_Η ιταλική Αναγέννηση μου ασκεί ιδιαίτερη έλξη, ξεχωρίζω όμως τον Ντα Βίντσι που είναι ο κατεξοχήν οικουμενικός άνθρωπος, μια πολυσχιδής προσωπικότητα, ένας ευγενής του πνεύματος με πρωτοποριακή σκέψη.

Όταν διάβασα για πρώτη φορά τα λογοτεχνικά του έργα σκέφτηκα πως αξίζει να γνωρίσει το ευρύ κοινό αυτή την πλευρά του, την πλέον γοητευτική, πως τα μηνύματά του είναι αυτά που χρειάζεται σήμερα ο απομαγεμένος άνθρωπος, πως θα ωφεληθώ κι εγώ από την ενασχόλησή με αυτά τα «χρυσά κείμενα». Η έλξη του μυστηρίου που αποπνέουν τα γραπτά του, τα κρυμμένα νοήματα, οι συμβολισμοί, ήταν αρκετά για να ξεκινήσω αυτό το απαιτητικό εγχείρημα.

• Υπήρξαν ιδιαίτερες δυσκολίες ή προκλήσεις κατά τη μετάφραση;

_Η κατανόηση των αλληγοριών και των βαθύτερων νοημάτων, η γλώσσα που δεν είναι τα σημερινά ιταλικά, ο μακροπερίοδος λόγος, ήταν προκλήσεις που απαιτούσαν μακροχρόνια συστηματική εργασία και μελέτη. Το ιδιαίτερο ύφος του Ντα Βίντσι -παράξενο, φλογερό, δραματικό- έπρεπε να διατηρηθεί. Επίσης χρειάστηκε να μάθω αρκετά πράγματα για την αλχημεία που μπορεί να φωτίσει τα κείμενα αυτά και από μια άλλη πλευρά. Το συγκεκριμένο βιβλίο απαίτησε από εμένα μια πραγματική αλχημική μεταμόρφωση καθώς έπρεπε να αναπτύξω πολλές από τις αρετές που επισημαίνει ο Λεονάρντο. Όπως ο Ντα Βίντσι δούλευε για χρόνια τα έργα του έτσι κι εγώ έβαζα «πινελιά - πινελιά», μέχρι να νιώσω ότι έφτασε η στιγμή να δοθεί το βιβλίο στο κοινό. Δικαιώνω απόλυτα τον Λεονάρντο -παρότι κυνηγήθηκε ανελέητα γι’ αυτό- γιατί ο χρόνος είναι πάντα σύμμαχος σε τέτοια εγχειρήματα.

• Για ποιον λόγο θα ήθελε κανείς να διαβάσει το βιβλίο αυτό;

_Για να αντλήσει δύναμη και έμπνευση από μια χρυσή εποχή που το ανθρώπινο πνεύμα κέρδιζε την ελευθερία του και ο άνθρωπος συνειδητοποιούσε ότι μπορεί να πάρει τη μοίρα του στα χέρια του. Στην εποχή μας οι τεχνολογικές αλλαγές, οι κρίσεις των παραδοσιακών αξιών, η παγκοσμιοποίηση, θέτουν τον σημερινό άνθρωπο σε ένα ρευστό ταχύτατα μεταβαλλόμενο περιβάλλον στο οποίο δεν μπορεί να ελέγξει τίποτε στην εξωτερική πραγματικότητα. Ο εσωτερικός κόσμος, ο εαυτός, είναι η μόνη σταθερά και εκεί είναι η πηγής της  αυτάρκειας, της πραγματικής δύναμης. Με τις ιπτάμενες μηχανές του ο Λεονάρντο ήθελε να κάνει τους ανθρώπους να ανυψωθούν στους αιθέρες, να νιώσουν το αίσθημα ελευθερίας των πουλιών. Με τα λογοτεχνικά του κείμενα επιχειρεί να ανυψώσει τις συνειδήσεις των ανθρώπων, να χαλυβδώσει το αγωνιστικό τους πνεύμα,  να τους προφυλάξει από τις κακοτοπιές της ζωής.

• Στην αρχική μας συνάντηση είπατε ότι σε αυτό το βιβλίο θα διαβάσουμε τι πραγματικά είπε ο Ντα Βίντσι. Τι είναι, λοιπόν, αυτό που ανατρέπει τα όσα μέχρι σήμερα πίστευε το κοινό γι’ αυτόν;

_Μας αποκαλύπτει πως το μεγάλο όπλο του δεν ήταν η ευφυΐα του αλλά οι αρετές του, τις οποίες μπορεί να αναπτύξει κάθε άνθρωπος. Επίσης εντυπωσιάζει η σεμνότητά του. Αυτός ο πολυπράγμων και μεγαλοφυής άνθρωπος που θα μπορούσε να είναι και αλαζονικός, προβάλει την σεμνότητα και στηλιτεύει την αλαζονεία ως το χειρότερο ελάττωμα. Κάνει επίσης ιδιαίτερη αναφορά στην εργατικότητα και στην φιλοπονία, όχι σε ταλέντα.

Για όλους εμάς ο Λεονάρντο είναι ένας μεγαλοφυής γίγαντας. Ήταν ωστόσο και ένας ευαίσθητος άνθρωπος που αντιμετώπισε τις δυσκολίες της ζωής, την κακία. Παρότι έζησε από κοντά την λαμπερή ζωή των επιφανών, προτίμησε τον λιτό βίο και απέδιδε κορυφαίο ρόλο στην ηθική, καταδικάζοντας την ματαιοδοξία.

Οι προκλήσεις και οι δυσκολίες ήταν γι’ αυτόν ευκαιρίες εξέλιξης και καλλιέργειας των αρετών.  Παρέμεινε σε όλη τη ζωή του ταπεινός, εγκρατής και άοκνος εργάτης του πνεύματος.

• Το «Ζωολόγιο» βρίθει αλληγορικών αναφορών στις ανθρώπινες αρετές και τα ελαττώματα. Τις βρίσκετε ακόμη επίκαιρες;

_Η λέξη αρετή σπανίως χρησιμοποιείται στον λόγο μας, σχεδόν εκλείπει. Ούτε είναι σημείο αναφοράς της ζωής όπως γινόταν στον ελληνικό κόσμο της αρχαιότητας. Ο Ντα Βίντσι εξαίρει την σεμνότητα, τη σοφία, την εγκράτεια, την δικαιοσύνη. Τα προσωπικά του χαρίσματα, τα απαράμιλλα έργα του, έγιναν συχνά αιτία εχθρότητας, υπονόμευσης όπως φαίνεται σε κάποιους μύθους που αντανακλούν προσωπικά του βιώματα. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι αρετές του τον βοήθησαν να ανταπεξέλθει σε όλες τις δυσκολίες του πολυκύμαντου βίου του και κατάλαβε πως αυτές επιβραβεύονται από την ίδια την συμπαντική τάξη πραγμάτων.  Οι κοσμικοί νόμοι που δείχνουν τον δρόμο προς τις αρετές, είναι αναλλοίωτοι. Ισχύουν πάντα και για τον καθένα από εμάς.

• Μιλήστε μας για τον όρο «αφηγηματικές επινοήσεις» που χρησιμοποιείτε αναφερόμενη στους «Μύθους».

_Σαν ένας Αίσωπος της Αναγέννησης μας προσφέρει με εύληπτο τρόπο το απόσταγμα της σοφίας του και των παρατηρήσεών του όσον αφορά την φύση και την ανθρώπινη φύση. Ως καινοτόμος ο Ντα Βίντσι έβαλε την σφραγίδα του και στη μυθοπλασία. Στους δικούς του μύθους πρωταγωνιστές είναι κυρίως φυτά και όχι ζώα, όπως απαιτούσε η παραδοσιακή μυθοπλασία, ενώ ο άνθρωπος έχει θέση υπονομευτή.

• Ποια η γνώμη σας για την υπόλοιπη ελληνόγλωσση βιβλιογραφία γύρω από τον Ντα Βίντσι;

_Οι αναγνώστες στην Ελλάδα θαυμάζουν τον Λεονάρντο και υπάρχουν αρκετά βιβλία που καλύπτουν την βιογραφία του, το καλλιτεχνικό και επιστημονικό του έργο, τα πολύπλευρα ενδιαφέροντά του. Σε κάποια γίνεται μνεία στα λογοτεχνικά του κείμενα, ή παρατίθενται δείγματα αυτών χωρίς να υπάρχει εκτενής αναφορά στην λογοτεχνική του δραστηριότητα.  Όσοι θαυμάζουν τον Ντα Βίντσι γνωρίζουν ίσως αυτά που έγραψαν οι βιογράφοι του και οι ερευνητές ή φαντάστηκαν κάποιοι συγγραφείς αλλά στην πλειονότητά τους  δεν γνωρίζουν τα αυθεντικά, τα δικά του κείμενα που περιέχουν αποστάγματα σοφίας, πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία και αποτυπώνουν την εμπειρία της ζωής του.

• Ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον στον τομέα των βιβλίων;

_Θα εστιάσω στην ολοκλήρωση της σειράς «Μικροπολιτεία», μιας σειράς βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας που αφορούν την πολιτειότητα. Το πρώτο βιβλίο με τίτλο «Ο βασιλιάς Μακρυπωγωνάτος και το βιβλίο που άλλαξε τον κόσμο» θα κυκλοφορήσει σύντομα από τον εκδοτικό οίκο Κέδρος.

• Κυρία Εμμανουήλ σας ευχαριστούμε θερμά.