Ένα διαφορετικό μήνυμα
Κώστας Σαββανής
04 Ιανουαρίου 2021
/ 16:39
Συμπληρώνονται φέτος 70 χρόνια από τον θάνατο του Arnold Schoenberg (1874-1951), ενός από τους σημαντικότερους συνθέτες του 20ου αιώνα.
Ο Αυστριακός συνθέτης, παρόλο που δεν είχε λάβει πανεπιστημιακή εκπαίδευση, πέτυχε να πραγματοποιήσει ριζοσπαστικές τομές για τα μουσικά δεδομένα της εποχής του ξεκινώντας με την «αμφισβήτηση» του τονικού συστήματος και αποσκοπώντας στην δημιουργία μια νέας κωδικοποιημένης μουσικής γλώσσας η οποία θα μπορούσε να αντικαταστήσει την μέχρι τότε πανίσχυρη τονικότητα. Μια τονικότητα η οποία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τη δημιουργία τριών (3) περίπου αιώνων (17ος-19ος) μουσικών αριστουργημάτων από τους J.S. Bach, G.F. Handel, και An. Vivaldi μέχρι τους R. Wagner, G. Mahler και R. Strauss. Οι τελευταίοι, είχαν αντιληφθεί την εξάντληση των δυνατοτήτων του τονικού συστήματος αλλά είτε επειδή κάποιοι ίσως δεν πρόλαβαν είτε επειδή κάποιοι άλλοι δεν τόλμησαν, δεν έκαναν το επόμενο βήμα κάτι που πραγματοποίησε ο Schoenberg την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα συνθέτοντας τα πρώτα ατονικά του έργα και δηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο εμπράκτως την αμφισβήτηση που αναφέραμε πιο πάνω.
Ένα από τα έργα που εντάσσονται στην «ατονική περίοδο» του Schoenberg είναι ο Φεγγαρίσιος Πιερότος (Pierrot Lunaire- 1η εκτέλεση 1912). Πρόκειται για τον κύκλο πενήντα ποιημάτων του συμβολιστή Βέλγου ποιητή Albert Giraud (1860-1929) ο οποίος μεταφράστηκε από τα γαλλικά στα γερμανικά από το Γερμανό εξπρεσιονιστή ποιητή και συγγραφέα Otto Erich Hartleben (1864-1905). H μεταφραστική αυτή παρέμβαση του Hartleben η οποία συντελέστηκε κάτω από το πρίσμα του εξπρεσιονισμού και απαλλαγμένη από κάθε είδους «υποχρέωση» για πιστότητα στη νοηματική της απόδοση, έδωσε στα ποιήματα μια νέα οπτική και γέννησε το θεμελιώδες ερώτημα αν μια μετάφραση μπορεί να βελτιώσει το πρωτότυπο ή ακόμη περισσότερο να είναι καλύτερή του!
Στην πραγματικότητα ο Hartleben δεν προσπάθησε να αντιγράψει το έργο κάνοντας μια ακόμη συντηρητική, προβλέψιμη και κοινότυπη μετάφραση, αντίθετα βελτίωσε δημιουργικά και ενέταξε στη δικιά του εποχή ένα έργο μιας άλλης. Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι ο Schoenberg επέλεξε εικοσιένα από τα μεταφρασμένα ποιήματα και τα μελοποίησε με τέτοιο τρόπο που ουσιαστικά άναψε το φυτίλι που θα πυροδοτούσε την επανάσταση που θα ακολουθούσε στα μουσικά χρονικά καθώς από εκείνη τη στιγμή και μετά η μουσική δεν θα ήταν ποτέ η ίδια.
Μέσα από την επετειακή αυτή αναφορά και με αφορμή τα μηνύματα που είθισται να ανταλλάσσουμε ένεκα του Νέου Έτους, εκτός της τόσο επίκαιρης ευχής για Υγεία, θα ήθελα να προσθέσω και την ευχή για Δημιουργία είτε αυτή αποτελεί αποτέλεσμα πρωτότυπης ιδέας είτε βελτίωση μιας υφιστάμενης κατάστασης. Μια ευχή που έχει ανάγκη ο κόσμος, η χώρα και ο τόπος μας ιδιαίτερα. Χρόνια Πολλά!
Κώστας Σαββανής
Συνθέτης, Καλλιτεχνικός Διευθυντής Ιονίου Ωδείου
υπ. Διδάκτωρ Ιονίου Πανεπιστημίου-Οικονομολόγος
Ένα από τα έργα που εντάσσονται στην «ατονική περίοδο» του Schoenberg είναι ο Φεγγαρίσιος Πιερότος (Pierrot Lunaire- 1η εκτέλεση 1912). Πρόκειται για τον κύκλο πενήντα ποιημάτων του συμβολιστή Βέλγου ποιητή Albert Giraud (1860-1929) ο οποίος μεταφράστηκε από τα γαλλικά στα γερμανικά από το Γερμανό εξπρεσιονιστή ποιητή και συγγραφέα Otto Erich Hartleben (1864-1905). H μεταφραστική αυτή παρέμβαση του Hartleben η οποία συντελέστηκε κάτω από το πρίσμα του εξπρεσιονισμού και απαλλαγμένη από κάθε είδους «υποχρέωση» για πιστότητα στη νοηματική της απόδοση, έδωσε στα ποιήματα μια νέα οπτική και γέννησε το θεμελιώδες ερώτημα αν μια μετάφραση μπορεί να βελτιώσει το πρωτότυπο ή ακόμη περισσότερο να είναι καλύτερή του!
Στην πραγματικότητα ο Hartleben δεν προσπάθησε να αντιγράψει το έργο κάνοντας μια ακόμη συντηρητική, προβλέψιμη και κοινότυπη μετάφραση, αντίθετα βελτίωσε δημιουργικά και ενέταξε στη δικιά του εποχή ένα έργο μιας άλλης. Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι ο Schoenberg επέλεξε εικοσιένα από τα μεταφρασμένα ποιήματα και τα μελοποίησε με τέτοιο τρόπο που ουσιαστικά άναψε το φυτίλι που θα πυροδοτούσε την επανάσταση που θα ακολουθούσε στα μουσικά χρονικά καθώς από εκείνη τη στιγμή και μετά η μουσική δεν θα ήταν ποτέ η ίδια.
Μέσα από την επετειακή αυτή αναφορά και με αφορμή τα μηνύματα που είθισται να ανταλλάσσουμε ένεκα του Νέου Έτους, εκτός της τόσο επίκαιρης ευχής για Υγεία, θα ήθελα να προσθέσω και την ευχή για Δημιουργία είτε αυτή αποτελεί αποτέλεσμα πρωτότυπης ιδέας είτε βελτίωση μιας υφιστάμενης κατάστασης. Μια ευχή που έχει ανάγκη ο κόσμος, η χώρα και ο τόπος μας ιδιαίτερα. Χρόνια Πολλά!
Κώστας Σαββανής
Συνθέτης, Καλλιτεχνικός Διευθυντής Ιονίου Ωδείου
υπ. Διδάκτωρ Ιονίου Πανεπιστημίου-Οικονομολόγος
