Ο Antonio Vivaldi και η πολιορκία της Κέρκυρας από τους Οθωμανούς το 1716
Ιουδήθ
11 Αυγούστου 2019
/ 18:22
Γράφει ο Γιώργος Ζούμπος
«Χαίρε ωραία αήττητη Ιουδήθ,
αγλάισμα της Πατρίδας, ελπίδα της σωτηρίας μας,
ας είσαι δοξασμένη στον κόσμο παντοτινά.
Ηττήθηκε ο βάρβαρος της Θράκης,
θριάμβευσε η Βασίλισσα της θάλασσας,
κατευνάστηκε η οργή του Κυρίου.
Ας ζει κι ας βασιλεύει ειρηνικά ο Αδρίας»
(χορωδιακό φινάλε από το ορατόριο «Ιουδήθ θριαμβεύουσα»)
Γνωστός στους μουσικόφιλους περισσότερο για τον κύκλο κοντσέρτων «Οι τέσσερις εποχές» (ένα πρώιμο υπόδειγμα προγραμματικής μουσικής), ο Antonio Vivaldi γεννήθηκε στις 4 Μάρτη 1678 στη Βενετία και πέθανε στη Βιέννη στις 28 Ιούλη 1741 ενώ άφησε συνθετικό έργο το οποίο περιλαμβάνει 46 έργα δραματικής μουσικής, 90 φωνητικής, 473 κοντσέρτα για έγχορδα και μπάσσο κοντίνουο και 72 σονάτες.
Ορατόριο για την Κέρκυρα
Η επιτυχής για τους βενετσιάνους έκβαση του έβδομου (και τελευταίου) βενετοτουρκικού πολέμου με ορόσημα την πολιορκία της Κέρκυρας (καλοκαίρι 1716) από τους Οθωμανούς και την νίκη των χριστιανικών δυνάμεων στο Petrovaradin, εμπνέει στον Vivaldi το εκκλησιαστικό στρατιωτικό ορατόριο «Ιουδήθ θριαμβεύουσα» που παρουσιάζεται στο Ωδείο της Pieta στη Βενετία. Το έργο αυτό, όπου αντικατοπτρίζονται αλληγορικά τα γεγονότα του αγώνα κατά των Οθωμανών, έγινε και πάλι γνωστό μόλις το 1927, παρουσιάστηκε το 1941 και θεωρείται ως το δραματικό αριστούργημα του Vivaldi.
1716: Κέρκυρα και Petrovaradin
Η πολιορκία της Κέρκυρας από τους Οθωμανούς αρχίζει στα τέλη Ιούνη του 1716 και στις αρχές Αυγούστου περνά στο κρισιμότερο σημείο της. Στις 8 του μήνα (π.η.) η θυελλώδης επίθεση σε όλη την περίμετρο των τειχών αποκρούεται με δυσκολία και μετά από πολύωρες και πολύνεκρες μάχες.
Την επόμενη μέρα ξεσπά καταστροφική θύελλα η οποία προκαλεί σημαντικές ζημίες στο οθωμανικό στρατόπεδο αλλά και στην άμυνα της πόλης. Ακολουθεί ένα διήμερο με αραιούς πυροβολισμούς και το πρωί του Σαββάτου 11 Αυγούστου (π.η.) τα αναγνωριστικά αποσπάσματα των Βενετσιάνων βρίσκουν μόνο μερικούς Οθωμανούς που είχαν εγκαταλειφθεί από τους συντρόφους τους. Ο Σούλεμπουργκ αναγγέλλει τα συμβάντα στους υπόλοιπους αξιωματούχους και τον Γενικό Προνοητή και ακολουθεί δοξολογία στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος (σε θαυματουργή επέμβαση του οποίου αποδόθηκε από τον απλό λαό η σωτηρία της πόλης).
Πέρα όμως από τις ζημιές και τις απώλειες από την κακοκαιρία και τη σθεναρή άμυνα της φρουράς, σημαντικό ρόλο στη λήξη της πολιορκίας έπαιξε η είδηση που έφτασε εκείνες τις μέρες ότι οι Οθωμανοί είχαν ηττηθεί από τον Πρίγκιπα Ευγένιο της Σαβοΐας στο Petrovaradin της Ουγγαρίας στις 5 Αυγούστου χάνοντας οριστικά πια την ευκαιρία ν’ απλωθούν στην Ευρώπη. Εξ αιτίας αυτής της ήττας ο Σερασκέρης διατάχτηκε να εγκαταλείψει τις επιχειρήσεις στο Ιόνιο για να δώσει τη δυνατότητα στην Πύλη ν’ αναπληρώσει τα κενά στο Βαλκανικό μέτωπο και να ενισχύσει τη φρουρά του, απειλούμενου ήδη από τον αυστριακό στρατό, Βελιγραδίου.
Ο έβδομος Βενετοτουρκικός πόλεμος λήγει στα 1718 με την υπογραφή της συνθήκης του Passaroviz και ο υπόλοιπος 18ος αιώνας κυλά, μέχρι το 1798, ειρηνικά στα νησιά του Ιονίου.
Από την Παλαιά Διαθήκη
Η «Ιουδήθ» είναι ένα από τα πέντε ορατόρια που συνέθεσε ο Vivaldi. Είναι γραμμένο στα λατινικά, βασισμένο σε λιμπρέτο του Jacopo Cassetti με θέμα τη γνωστή ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης. Σύμφωνα με αυτήν η όμορφη χήρα Ιουδήθ παρασύρει, μεθάει και σκοτώνει τον αρχιστράτηγο των Ασσυρίων Ολοφέρνη που πολιορκεί την πατρίδα της, Βαιτυλούα, στα σύνορα της Ιουδαίας.
Στο πρωτότυπο αναφέρεται ως «Θρησκευτικό στρατιωτικό Ορατόριο» (Sacrum militare oratorium) με χρονολογία 1716 και την επισήμανση ότι παρουσιάστηκε «εν καιρώ πολέμου».
Τα θέματα των Ορατορίων ήταν παρμένα από τη Βίβλο και ενώ συνήθως υμνούσαν τη δόξα του Κυρίου, στη Βενετία λαμβάνονταν αλληγορικά και απέβλεπαν «στη δόξα της Γαληνοτάτης». Έτσι και στην «Ιουδήθ» του Vivaldi, η Ιουδήθ συμβολίζει τη Bενετία, ο Ολοφέρνης το Σουλτάνο και ο αρχιερέας Οζίας τον Πάπα, κάτι που επιβεβαιώνεται και από το θριαμβευτικό χορωδιακό φινάλε:
Η πρεμιέρα της «Ιουδήθ»
Η παρουσίαση τον Ορατορίου, ενώπιον και προς τιμήν τον Φρειδερίκου- Αυγούστου, πρέπει να έγινε ανάμεσα στα μέσα Οκτώβρη και στις αρχές Δεκέμβρη του 1716, γιατί αυτός βρισκόταν τουλάχιστον ως τις 9 Οκτώβρη στη Βαρσοβία, όπως προκύπτει από σωζόμενο συγχαρητήριο γράμμα (με αυτήν την ημερομηνία ) προς το Schulenburg. Ο τελευταίος έφτασε στη Βενετία στις 6 Δεκέμβρη, προφανώς εκ των υστέρων, καθώς πουθενά στις λεπτομερείς περιγραφές της άφιξης και παραμονής του εκεί δεν αναφέρεται η «Ιουδήθ».
Ο Γιώργος Αθανάσαινας, πιστεύει ότι πιθανόν η «Ιουδήθ» ήταν γνωστή στην Κέρκυρα και ίσως κάποιες άριες να ακούστηκαν στις γιορτές που ακολούθησαν τη νίκη.
Η μετέπειτα ιστορία του ορατορίου
Από τη μοναδική παράσταση της «Ιουδήθ» στη Βενετία το 1716, έχουν διασωθεί τα ονόματα τεσσάρων κοριτσιών που τραγούδησαν τους διαφόρους ρόλους. Ήταν η Silvia, η Pasha, η Barbara και η Julia.
Η ιδιόχειρη (του Vivaldi) παρτιτούρα του Ορατορίου βρίσκεται με αριθμό 73 στον τόμο ΙΙ από τις καντάτες του στη συλλογή Foa της βιβλιοθήκης του Torino
Τα χειρόγραφα αυτά είχε συγκεντρώσει ο Γενοβέζος Giacommo Durazzo, πρεσβευτής της αυλής των Αψβούργων στη Βενετία και κατόπιν «επιμελητής καλλιτεχνικών θεαμάτων» στην αυλή της Μαρίας-Θηρεσίας στη Βιέννη. Ανακαλύφθηκαν εκ νέου στις αρχές της δεχαετίας του '30 στα αρχεία του Torino, και αποτέλεσαν τη βάση της αναβίωσης του Vivaldi. To τυπωμένο λιμπρέτο σώζεται στη βιβλιοθήκη της Αγίας Καικιλίας.
Η «Ιουδήθ» παρουσιάστηκε για δεύτερη στην ιστορία. μπροστά στο κοινό στις 8 Σεπτέμβρη 1941, στο πλαίσιο των μουσικών εβδομάδων της Siena, αφιερωμένων στο Vivaldi. Την εκτέλεση διεύθυνε ο Antonio Guarnieri, ενώ τη νέα αναθεωρημένη μορφή είχε επιμεληθεί ο Viti Frazzi, ο οποίος και περιέκοψε μερικές άριες ενώ συντόμευσε ορισμένα recitativi. Οι ανδρικοί ρόλοι ανατέθηκαν σε άνδρες, ενώ στην αρχική εμφάνιση τους τραγουδούσαν κορίτσια.
Στη Siena οι ρόλοι διανεμήθηκαν ως εξής::
• Ιουδήθ: η περίφημη μετζοσοπράνο Elena Nikolai
• Άβρα: η σοπράνο Rina Corsi
• Ολοφέρνης: ο βαρύτονος Antenore Reali
• Υπηρέτης Βάγκαους: ο τενόρος Gino deI Signore και
• Αρχιερέας Οζίας: ο μπάσος Antonio Cassinelli.
Στην Κέρκυρα, το κοινό είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει και πάλι το εμβληματικό ορατόριο Juditha triumphans (RV 644) του Antonio Vivaldi, το 2016, στο πλαίσιο των εορτασμών της επετείου για τα 300 έτη από την λύση της πολιορκίας του νησιού από τους Οθωμανούς.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Αθανάσαινας Γεώργιος, Το Ασέδιο των Κορυφών, «1716», Μακεδονικές εκδόσεις, Αθήνα, 2001.
• Αθανάσαινας Γεώργιος- Παπαδάτος Σπυρίδων, «Η θριαμβεύουσα Ιουδήθ», Χρονικά της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών ΙΙΙ, Κέρκυρα, 1992
• Ζούμπος Γιώργος, Η οχύρωση της Κέρκυρας μέχρι το 18ο αιώνα και η πολιορκία του 1716, Ενημέρωση, Κέρκυρα, 1996
• «Vivaldi Αντόνιο», Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 5, Ακάδημος, Αθήνα, 1979.
αγλάισμα της Πατρίδας, ελπίδα της σωτηρίας μας,
ας είσαι δοξασμένη στον κόσμο παντοτινά.
Ηττήθηκε ο βάρβαρος της Θράκης,
θριάμβευσε η Βασίλισσα της θάλασσας,
κατευνάστηκε η οργή του Κυρίου.
Ας ζει κι ας βασιλεύει ειρηνικά ο Αδρίας»
(χορωδιακό φινάλε από το ορατόριο «Ιουδήθ θριαμβεύουσα»)
Γνωστός στους μουσικόφιλους περισσότερο για τον κύκλο κοντσέρτων «Οι τέσσερις εποχές» (ένα πρώιμο υπόδειγμα προγραμματικής μουσικής), ο Antonio Vivaldi γεννήθηκε στις 4 Μάρτη 1678 στη Βενετία και πέθανε στη Βιέννη στις 28 Ιούλη 1741 ενώ άφησε συνθετικό έργο το οποίο περιλαμβάνει 46 έργα δραματικής μουσικής, 90 φωνητικής, 473 κοντσέρτα για έγχορδα και μπάσσο κοντίνουο και 72 σονάτες.
Ορατόριο για την Κέρκυρα
Η επιτυχής για τους βενετσιάνους έκβαση του έβδομου (και τελευταίου) βενετοτουρκικού πολέμου με ορόσημα την πολιορκία της Κέρκυρας (καλοκαίρι 1716) από τους Οθωμανούς και την νίκη των χριστιανικών δυνάμεων στο Petrovaradin, εμπνέει στον Vivaldi το εκκλησιαστικό στρατιωτικό ορατόριο «Ιουδήθ θριαμβεύουσα» που παρουσιάζεται στο Ωδείο της Pieta στη Βενετία. Το έργο αυτό, όπου αντικατοπτρίζονται αλληγορικά τα γεγονότα του αγώνα κατά των Οθωμανών, έγινε και πάλι γνωστό μόλις το 1927, παρουσιάστηκε το 1941 και θεωρείται ως το δραματικό αριστούργημα του Vivaldi.
1716: Κέρκυρα και Petrovaradin
Η πολιορκία της Κέρκυρας από τους Οθωμανούς αρχίζει στα τέλη Ιούνη του 1716 και στις αρχές Αυγούστου περνά στο κρισιμότερο σημείο της. Στις 8 του μήνα (π.η.) η θυελλώδης επίθεση σε όλη την περίμετρο των τειχών αποκρούεται με δυσκολία και μετά από πολύωρες και πολύνεκρες μάχες.
Την επόμενη μέρα ξεσπά καταστροφική θύελλα η οποία προκαλεί σημαντικές ζημίες στο οθωμανικό στρατόπεδο αλλά και στην άμυνα της πόλης. Ακολουθεί ένα διήμερο με αραιούς πυροβολισμούς και το πρωί του Σαββάτου 11 Αυγούστου (π.η.) τα αναγνωριστικά αποσπάσματα των Βενετσιάνων βρίσκουν μόνο μερικούς Οθωμανούς που είχαν εγκαταλειφθεί από τους συντρόφους τους. Ο Σούλεμπουργκ αναγγέλλει τα συμβάντα στους υπόλοιπους αξιωματούχους και τον Γενικό Προνοητή και ακολουθεί δοξολογία στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος (σε θαυματουργή επέμβαση του οποίου αποδόθηκε από τον απλό λαό η σωτηρία της πόλης).
Πέρα όμως από τις ζημιές και τις απώλειες από την κακοκαιρία και τη σθεναρή άμυνα της φρουράς, σημαντικό ρόλο στη λήξη της πολιορκίας έπαιξε η είδηση που έφτασε εκείνες τις μέρες ότι οι Οθωμανοί είχαν ηττηθεί από τον Πρίγκιπα Ευγένιο της Σαβοΐας στο Petrovaradin της Ουγγαρίας στις 5 Αυγούστου χάνοντας οριστικά πια την ευκαιρία ν’ απλωθούν στην Ευρώπη. Εξ αιτίας αυτής της ήττας ο Σερασκέρης διατάχτηκε να εγκαταλείψει τις επιχειρήσεις στο Ιόνιο για να δώσει τη δυνατότητα στην Πύλη ν’ αναπληρώσει τα κενά στο Βαλκανικό μέτωπο και να ενισχύσει τη φρουρά του, απειλούμενου ήδη από τον αυστριακό στρατό, Βελιγραδίου.
Ο έβδομος Βενετοτουρκικός πόλεμος λήγει στα 1718 με την υπογραφή της συνθήκης του Passaroviz και ο υπόλοιπος 18ος αιώνας κυλά, μέχρι το 1798, ειρηνικά στα νησιά του Ιονίου.
Από την Παλαιά Διαθήκη
Η «Ιουδήθ» είναι ένα από τα πέντε ορατόρια που συνέθεσε ο Vivaldi. Είναι γραμμένο στα λατινικά, βασισμένο σε λιμπρέτο του Jacopo Cassetti με θέμα τη γνωστή ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης. Σύμφωνα με αυτήν η όμορφη χήρα Ιουδήθ παρασύρει, μεθάει και σκοτώνει τον αρχιστράτηγο των Ασσυρίων Ολοφέρνη που πολιορκεί την πατρίδα της, Βαιτυλούα, στα σύνορα της Ιουδαίας.
Στο πρωτότυπο αναφέρεται ως «Θρησκευτικό στρατιωτικό Ορατόριο» (Sacrum militare oratorium) με χρονολογία 1716 και την επισήμανση ότι παρουσιάστηκε «εν καιρώ πολέμου».
Τα θέματα των Ορατορίων ήταν παρμένα από τη Βίβλο και ενώ συνήθως υμνούσαν τη δόξα του Κυρίου, στη Βενετία λαμβάνονταν αλληγορικά και απέβλεπαν «στη δόξα της Γαληνοτάτης». Έτσι και στην «Ιουδήθ» του Vivaldi, η Ιουδήθ συμβολίζει τη Bενετία, ο Ολοφέρνης το Σουλτάνο και ο αρχιερέας Οζίας τον Πάπα, κάτι που επιβεβαιώνεται και από το θριαμβευτικό χορωδιακό φινάλε:
Η πρεμιέρα της «Ιουδήθ»
Η παρουσίαση τον Ορατορίου, ενώπιον και προς τιμήν τον Φρειδερίκου- Αυγούστου, πρέπει να έγινε ανάμεσα στα μέσα Οκτώβρη και στις αρχές Δεκέμβρη του 1716, γιατί αυτός βρισκόταν τουλάχιστον ως τις 9 Οκτώβρη στη Βαρσοβία, όπως προκύπτει από σωζόμενο συγχαρητήριο γράμμα (με αυτήν την ημερομηνία ) προς το Schulenburg. Ο τελευταίος έφτασε στη Βενετία στις 6 Δεκέμβρη, προφανώς εκ των υστέρων, καθώς πουθενά στις λεπτομερείς περιγραφές της άφιξης και παραμονής του εκεί δεν αναφέρεται η «Ιουδήθ».
Ο Γιώργος Αθανάσαινας, πιστεύει ότι πιθανόν η «Ιουδήθ» ήταν γνωστή στην Κέρκυρα και ίσως κάποιες άριες να ακούστηκαν στις γιορτές που ακολούθησαν τη νίκη.
Η μετέπειτα ιστορία του ορατορίου
Από τη μοναδική παράσταση της «Ιουδήθ» στη Βενετία το 1716, έχουν διασωθεί τα ονόματα τεσσάρων κοριτσιών που τραγούδησαν τους διαφόρους ρόλους. Ήταν η Silvia, η Pasha, η Barbara και η Julia.
Η ιδιόχειρη (του Vivaldi) παρτιτούρα του Ορατορίου βρίσκεται με αριθμό 73 στον τόμο ΙΙ από τις καντάτες του στη συλλογή Foa της βιβλιοθήκης του Torino
Τα χειρόγραφα αυτά είχε συγκεντρώσει ο Γενοβέζος Giacommo Durazzo, πρεσβευτής της αυλής των Αψβούργων στη Βενετία και κατόπιν «επιμελητής καλλιτεχνικών θεαμάτων» στην αυλή της Μαρίας-Θηρεσίας στη Βιέννη. Ανακαλύφθηκαν εκ νέου στις αρχές της δεχαετίας του '30 στα αρχεία του Torino, και αποτέλεσαν τη βάση της αναβίωσης του Vivaldi. To τυπωμένο λιμπρέτο σώζεται στη βιβλιοθήκη της Αγίας Καικιλίας.
Η «Ιουδήθ» παρουσιάστηκε για δεύτερη στην ιστορία. μπροστά στο κοινό στις 8 Σεπτέμβρη 1941, στο πλαίσιο των μουσικών εβδομάδων της Siena, αφιερωμένων στο Vivaldi. Την εκτέλεση διεύθυνε ο Antonio Guarnieri, ενώ τη νέα αναθεωρημένη μορφή είχε επιμεληθεί ο Viti Frazzi, ο οποίος και περιέκοψε μερικές άριες ενώ συντόμευσε ορισμένα recitativi. Οι ανδρικοί ρόλοι ανατέθηκαν σε άνδρες, ενώ στην αρχική εμφάνιση τους τραγουδούσαν κορίτσια.
Στη Siena οι ρόλοι διανεμήθηκαν ως εξής::
• Ιουδήθ: η περίφημη μετζοσοπράνο Elena Nikolai
• Άβρα: η σοπράνο Rina Corsi
• Ολοφέρνης: ο βαρύτονος Antenore Reali
• Υπηρέτης Βάγκαους: ο τενόρος Gino deI Signore και
• Αρχιερέας Οζίας: ο μπάσος Antonio Cassinelli.
Στην Κέρκυρα, το κοινό είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει και πάλι το εμβληματικό ορατόριο Juditha triumphans (RV 644) του Antonio Vivaldi, το 2016, στο πλαίσιο των εορτασμών της επετείου για τα 300 έτη από την λύση της πολιορκίας του νησιού από τους Οθωμανούς.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Αθανάσαινας Γεώργιος, Το Ασέδιο των Κορυφών, «1716», Μακεδονικές εκδόσεις, Αθήνα, 2001.
• Αθανάσαινας Γεώργιος- Παπαδάτος Σπυρίδων, «Η θριαμβεύουσα Ιουδήθ», Χρονικά της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών ΙΙΙ, Κέρκυρα, 1992
• Ζούμπος Γιώργος, Η οχύρωση της Κέρκυρας μέχρι το 18ο αιώνα και η πολιορκία του 1716, Ενημέρωση, Κέρκυρα, 1996
• «Vivaldi Αντόνιο», Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 5, Ακάδημος, Αθήνα, 1979.
