Τέχνη, ταυτότητα και σύγχρονη εποχή

Ο ρόλος της τέχνης σήμερα 

 

Αδιάκοπες οι μεταμορφώσεις της τέχνης και ο ρόλος της εξίσου ρευστός. L'art pour l'art ( το κίνημα «η τέχνη για την τέχνη»), στρατευμένη (πολιτική) τέχνη, απεικονιστική τέχνη είναι μόνο μερικές από τις ιδέες που έχει υπηρετήσει κατά καιρούς. 

«Τείνουμε να αντιμετωπίζουμε την τέχνη ως φατική (επιβεβαιωτική), μια πορεία της αισθητικής στο χρόνο», τονίζει ο ελληνοκυπριακής καταγωγής καλλιτέχνης και ακαδημαϊκός, Stelarc, «ωστόσο η ενδιαφέρουσα τέχνη παράγει αβεβαιότητα, ανάμεικτα συναισθήματα, ακόμη και αγωνία». Η τεχνολογία είναι ο κοινός τόπος, το σημείο διεπαφής τέχνης και επιστήμης. Σκοπός της επιστήμης είναι να διευκολύνει τη λειτουργία του κόσμου, ενώ ο σκοπός της τέχνης είναι μη χρηστικός. Και αυτή η διαπίστωση αποτελεί οξύμωρο αν σκεφτεί κανείς ότι καταβάλλουμε τεράστιες προσπάθειες για την καταγραφή και την διατήρηση της τέχνης μέσα από μουσεία, πινακοθήκες, αρχεία, κτλ. Άρα είναι σημαντική. Κι όμως πολιτικά και κοινωνικά, η τέχνη δεν χαίρει πάντα ιδιαίτερης εκτίμησης (και αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από την δυσκολία εύρεσης χρηματοδότησης). Η τέχνη κατασκευάζει αισθητικές εμπειρίες και εδώ ακριβώς προκύπτει η διαφωνία ως προς την σχέση τέχνης και έρευνας. Για λόγους οικονομικούς οι σχολές καλών τεχνών έχουν σε μεγάλο βαθμό συμμειχθεί με τα πανεπιστήμια. Τα πανεπιστήμια διεξάγουν έρευνα και έτσι η τέχνη στους κόλπους τους καλείται να ακολουθήσει αντίστοιχη ερευνητική πορεία. Με άλλα λόγια, να προσπαθήσει να αποκρυσταλλώσει τις καλλιτεχνικές πρακτικές μέσα από την παραδοσιακή σημασία της έρευνας. Το θεωρώ απαράδεκτο, τονίζει ο Stelarc. Τα πανεπιστήμια προτιμούν τις γραπτές εκθέσεις και επιθεωρήσεις παρά τις performance και έτσι σήμερα παρατηρούμε το φαινόμενο σπουδαστές τέχνης να είναι καλύτεροι στο να περιγράφουν την τέχνη παρά να την κάνουν. Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι καλλιτέχνες που είναι κακοί στην έρευνα και επιστήμονες που κάνουν κακή τέχνη. Δεν είναι λάθος η τέχνη να είναι «εύγλωττη», να αναλύεται, ωστόσο η μεσολάβηση του κειμένου αφαιρεί την αμεσότητα που χαρακτηρίζει την εμπειρίας της τέχνης.

Σύμφωνα με τον Adam Zaretsky, βιοκαλλιτέχνη και καθηγητή του Πανεπιστημίου του Marist της Νέας Υόρκης, η τέχνη δεν υπηρετεί έναν συγκεκριμένο σκοπό. Μπορεί να έχει τεράστιο αντίκτυπο αλλά δεν έχει χρηστική αξία. Επίσης, σημειώνει πως η τέχνη δεν μπορεί παρά να είναι πολιτική. Μπορεί να αλλάξει την κουλτούρα ενός συνόλου ή να την διατηρήσει ή πολύ απλά να κάνει τη ζωή πιο πολύπλοκη και να διαφυλάξει επομένως για τους ανθρώπους την αίσθηση της δημοκρατίας. Η δική μου τέχνη έχει στόχο να απομυθοποιήσει και να αποκρυσταλλώσει, όχι την επιστήμη και την βιοηθική, αλλά τα ζητήματα και τα ερωτήματα που προκύπτουν σε σχέση με αυτές.

 

Τέχνη και ταυτότητα

 

Η υπαρξιακή αγωνία για την ουσία της ταυτότητας λήγει, σύμφωνα με τον Stelarc, με την απογοητευτική για πολλούς, απελευθερωτική για άλλους απάντηση ότι είμαστε ένα κοινωνικό κατασκεύασμα που ορίζεται με βάση τους γύρω, την εκπαίδευση, την οικογένεια, κτλ. Η ταυτότητα δεν είναι καν προσωπικό γνώρισμα για τον Stelarc, είναι ένα μέσο με το οποίο η κοινωνία κατασκευάζει κοινωνικές λειτουργίες. Έτσι λοιπόν, το έργο του δεν προσποιείται κανενός είδους προσωπική κάθαρση, αλλά υιοθετεί την «στάση της αδιαφορίας». Αδιαφορία με την έννοια της απουσίας οποιασδήποτε προσδοκίας για τον ίδιο του τον εαυτό. Ο καλλιτέχνης παραμένει ανοικτός σε κάθε πιθανότητα, την πιθανότητα ατυχήματος ή απροσδόκητων επιπλοκών. Η τέχνη του δεν αφορά τον ίδιο τον καλλιτέχνη, αλλά τους άλλους.

Σε σχέση με την έννοια της ταυτότητας, ο Zaretsky πειραματίζεται με το τι μπορεί να σημαίνει να είναι κανείς γέννημα γονιδιακής μετάλλαξης. Κάποιος που γεννιέται με προεπιλεγμένο χαρακτηριστικό τα 4 αυτιά είναι πολύ πιθανό στο μέλλον να αναρωτηθεί γιατί πρέπει να είναι έτσι μόνο και μόνο επειδή οι γονείς του είχαν μια σουρρεαλιστική προσέγγιση για τον κόσμο, μας εξηγεί ο Zaretsky, χωρίς να παραλείψει να αναφέρει ότι η ΕΕ έχει διασφαλίσει νομικά το δικαίωμα να γεννιέται κανείς χωρίς καμία προηγούμενη επέμβαση στο γονιδίωμά του.

 

Αναμενόμενες οι αντιδράσεις

 

Στην προφανή ερώτηση, «μα γιατί να το κάνει κανείς αυτό;», των μη μυημένων επισκεπτών που φεύγουν από την έκθεση με βλέμμα μάλλον κενό και αίσθημα ναυτίας, η απάντηση του Stelarc είναι αποστομωτική: «Σκοπός της τέχνης μου είναι να πληροφορήσει και να εγείρει αντιδράσεις. Σοκ, έκπληξη, σκέψη είναι εξίσου καλοδεχούμενα». Την ίδια στιγμή ο Zaretsky αναγνωρίζει ότι η τέχνη του είναι μάλλον δύσπεπτη και σκοπός της είναι να ευαισθητοποιήσει το κοινό σε σχέση με τις πιθανότητες της γενετικής μηχανικής (genetic engineering) και τα ζητήματα βιοηθικής που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της. Μετά την πρώτη αντίδραση επομένως καλό είναι να μείνει κανείς λίγο ακόμη στην εμπειρία και να επιτρέψει στα δικά του ερωτήματα να πάρουν μορφή. 

 

Ιδέες για το μέλλον

 

Εξαιρετική υπήρξε η συνεργασία με το τμήμα Οπτικοακουστικών Τεχνών και για τους δύο καλλιτέχνες. Ο μεν Zaretsky δήλωσε ότι θα ήθελε να φέρει τους αμερικανούς μαθητές του για μια σειρά σεμιναρίων στην Κέρκυρα, ενώ ο Stelarc παρατήρησε ότι το τμήμα κάνει εξαιρετική έρευνα σε ότι αφορά τον ήχο και θα ήθελε να συνεργαστεί στο μέλλον σε μια Performance με καθηγητές της σχολής. Τέλος, και οι δύο θεωρούν την Κέρκυρα άψογη τοποθεσία για διεθνούς εμβέλειας καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. 

Σαφώς ικανοποιημένος από την μέχρι τώρα πορεία του φεστιβάλ, ο Ανδρέας Φλώρος, Πρόεδρος της Σχολής Οπτικοακουστικών Μέσων, δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει τόσο τις τοπικές αρχές όσο και τους ιδιωτικούς φορείς (εμπορικός σύλλογος, ένωση ξενοδόχων) για την παρουσία τους και την έμπρακτη στήριξη τους που βοήθησε στην πραγματοποίηση του Φεστιβάλ.