Το σπίτι του Νικόλαου Μάντζαρου - Η Κέρκυρα θυμάται...

ΚΕΡΚΥΡΑ. Πίσω από την Πίνια, στα ψαράδικα, ένα σπίτι έχει σήμερα την τιμητική του και φωτίζεται λίγο περισσότερο από τα άλλα.Από το φως της ιστορίας του πολιτισμού μας. Είναι το σπίτι του Νικόλαου Μάντζαρου. 

Οι περισσότεροι γνωρίζουν το όνομά του από τη μελοποίηση που έκανε στον Εθνικό Ύμνο. Ωστόσο, ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος - Μάντζαρος, όπως ήταν το πλήρες όνομά του, αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ελληνικής λόγιας μουσικής, για το οποίο δυστυχώς δεν ακούμε πλέον πολλά. Το έργο του, αλλά και η ζωή του, παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και έχουν ανά καιρούς αποτελέσει πεδίο έρευνας για αρκετούς μελετητές. Ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος (ιταλικά: Niccoló Calichiopulo Manzaro‎‎, Κέρκυρα, 26 Οκτωβρίου 1795 – Κέρκυρα, 12 Απριλίου 1872) ήταν Έλληνας συνθέτης, ιδρυτής της μουσικής Επτανησιακής Σχολής. Θεωρείται ένας από τους ανθρώπους που έβαλαν τις βάσεις για την ελληνική έντεχνη μουσική.

Είχε αριστοκρατική καταγωγή

Ο Κερκυραίος συνθέτης προερχόταν από γνωστή οικογένεια γαιοκτημόνων του νησιού. Ο πατέρας του, Ιάκωβος Μάντζαρος ήταν νομικός στο επάγγελμα και είχε σπουδάσει στην Ιταλία. Η μητέρα του, Ρεγγίνα, ποιήτρια και μουσικός, καταγόταν από το αριστοκρατικό τζάκι Turini της πόλης Ζάρα στην περιοχή της Δαλματίας. Λόγω της ευγενικής του καταγωγής, ο συνθέτης έλαβε τον τίτλο του ιππότη.

Έχει γράψει την παλαιότερη σωζόμενη ελληνική όπερα

Το 1815, ο Μάντζαρος υπογράφει την κωμική όπερα Don Crepuscolo. Στα ελληνικά μπορεί να αποδοθεί και ως Ο Κυρ-Σούρουπος. Το έργο είναι σύντομης διάρκειας (περίπου τριάντα λεπτών) και μονόπρακτο. Πρόκειται για έναν οπερατικό μονόλογο για βαρύτονο, στον οποίο οι υπόλοιποι ρόλοι είναι σιωπηλοί. Η ιστορία αφορά έναν μεσήλικα, αρχαιολάτρη λόγιο που αναζητά την ιδανική νύφη.

Δίδασκε αποκλειστικά αφιλοκερδώς

Αν και θα μπορούσε να εγκατασταθεί στη Νάπολη, όπου του είχαν προτείνει να αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση του ωδείου της πόλης, ο Μάντζαρος επέλεξε συνειδητά να περάσει όλη τη ζωή του στην Κέρκυρα. Εκεί, πέραν του μεγάλου όγκου έργων που συνέθεσε, είχε μια αξιοθαύμαστη πορεία ως μουσικοδιδάσκαλος, που κατά πολλούς ήταν κομβικής σημασίας για τη μετέπειτα μουσική εξέλιξη της Κέρκυρας. Θεωρούσε υποχρέωσή του να συμβάλει στη μουσική εκπαίδευση των νέων του νησιού. Μάλιστα, δηλώνοντας «ερασιτέχνης» μέχρι το τέλος της ζωής του, αρνούνταν να λάβει χρήματα για τα μαθήματα που έδινε.

Ήταν στενός φίλος του Διονύσιου Σολωμού

Όταν το 1828, ο Σολωμός εγκατέλειψε τη Ζάκυνθο, εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα, όπου και παρέμεινε μέχρι να πεθάνει. Εκεί έμελλε να γνωρίσει τον Μάντζαρο, ο οποίος και έγινε αδελφικός του φίλος. Η σχέση αυτή, προφανώς, οδήγησε στη μελοποίηση του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν», του οποίου οι δυο πρώτες στροφές καθιερώθηκαν στη συνέχεια ως εθνικός ύμνος. Στην πραγματικότητα, δεν επρόκειτο για το πρώτο ποίημα του Σολωμού που μελοποιούσε ο Μάντζαρος. Είχε ήδη στραφεί στη μελοποίηση Επτανήσιων ποιητών κάποια χρόνια πριν και είχε μεταξύ αυτών μελοποιήσει τη «Φαρμακωμένη».

Μεγάλο μέρος του έργου του παραμένει αχαρτογράφητο μέχρι και σήμερα

Το αρχείο του μεγάλου Έλληνα συνθέτη παραμένει μέχρι και σήμερα μια αχανής υπόθεση. Πολλά έργα εξακολουθούν να είναι χαμένα, διασκορπισμένα, ανέκδοτα ή δεν έχουν ηχογραφηθεί ποτέ. Σίγουρα, πάντως, υπήρξε πολυγραφότατος, καθώς είναι γνωστό πως ξεκίνησε να συνθέτει ήδη από τα μαθητικά του χρόνια, ενώ πολλές από τις πρώιμες δημιουργίες του παρουσιάστηκαν, μάλιστα, και στο θέατρο Σαν Τζάκομο της Κέρκυρας. Το Μουσείο Μπενάκη διαθέτει πλέον κάποια από τα έργα και τα προσωπικά έργα του συνθέτη, στη συλλογή «Μάντζαρος».

Αφορμή για την ίδρυση της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας ήταν ένας πρακτικός λόγος 

Το 1840, έτος ίδρυσης της Φιλαρμονικής από τον Μάντζαρο, συμπίπτει χρονικά με την απόφαση των Άγγλων να μην παίζουν οι μπάντες τους, λόγω διαφορετικού χριστιανικού δόγματος, κατά τη διάρκεια των λιτανειών του πολιούχου Αγίου Σπυρίδωνα. Έτσι, ήταν πλέον απαραίτητο να ιδρυθεί μια ελληνική μπάντα για να αναλάβει αυτό το έργο. Ο συνθέτης ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας, ενώ ορίστηκε και ισόβιος πρόεδρός της. Η Φιλαρμονική προσέφερε μουσικές σπουδές υψηλού επιπέδου εντελώς δωρεάν. Αναμφισβήτητα, η κίνησή του αυτή υπήρξε καθοριστική για την κοινωνία του νησιού, αλλά και την ευρύτερη μουσική ιστορία της χώρας. 

Ο ίδιος έκανε τουλάχιστον πέντε μελοποιήσεις του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν»

Ο Μάντζαρος προχώρησε στην πρώτη μελοποίηση του ‘Ύμνου περί το έτος 1828 και σύντομα διαδόθηκε τόσο, ώστε να γίνει ένας άτυπος ύμνος των Επτανήσων. Η δεύτερη μελοποίηση αφιερώθηκε από τον Σολωμό στο βασιλιά Όθωνα. Άλλωστε, εξαρχής ο κρυφός πόθος του ποιητή ήταν να γίνει η σύνθεση εθνικός ύμνος. Σώζονται άλλες τρεις μελοποιήσεις του Ύμνου που έκανε ο ίδιος ο Μάντζαρος, ωστόσο από αρκετές σημειώσεις του που έχουν βρεθεί, είναι φανερό ότι ο συνθέτης πειραματιζόταν συνεχώς με το έργο προβαίνοντας σε διαφόρων ειδών τροποποιήσεις. Ακόμη, πλήθος μελοποιήσεων έχουν γίνει και από μεταγενέστερους συνθέτες.

Από τις 18 Νοεμβρίου 1966 καθιερώθηκε με την απόφαση 6133 και εθνικός ύμνος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Πέθανε την ώρα που δίδασκε

Ενδεικτική της αφοσίωσης του Μάντζαρου στη μουσική και τη διδασκαλία της είναι ο τρόπος που πέθανε. Κατέρρευσε από εγκεφαλικό την ώρα που δίδασκε. Παρά την προχωρημένη ηλικία του (76 ετών), ο σπουδαίος μουσουργός μέχρι το τέλος της ζωής του υπηρετούσε την τέχνη του με το ίδιο πάθος και ορμή όπως πάντα. Μένει ζωντανός μέσα από τη Φιλαρμονική Εταιρεία, (παλαιά) που υπήρξε έμπνευση για την άνθιση των Φιλαρμονικών στην Κέρκυρα, οι οποίες έχουν εφοδιάσει τη χώρα μας με μερικούς από τους πιο αξιόλογους μουσικούς της.Το κτίριο της βρίσκεται πολύ κοντά από το σπίτι του.Το Μουσείο της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κέρκυρας παρουσιάζει την ιστορία της παλαιότερης φιλαρμονικής του νησιού εστιάζοντας στη μουσική ζωή των Επτανήσων και της Ελλάδας του 19ου αιώνα. Το Μουσείο εγκαινιάστηκε το 2010, στην επέτειο των 170 χρόνων από την ίδρυση της Φιλαρμονικής, το 1840. Φέρει το όνομα του σημαντικού Κερκυραίου μουσουργού και μουσικοδιδασκάλου, Νικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου, πρώτου καλλιτεχνικού διευθυντή και ισόβιου προέδρου της. Στεγάζεται στο κτήριο της Φιλαρμονικής, στην οδό Νικηφόρου Θεοτόκη 10. Περιλαμβάνει παλαιά και σπάνια μουσικά όργανα, μαθητολόγια, φωτογραφικό υλικό, παρτιτούρες, ηχητικά ντοκουμέντα και εικαστικά έργα.

Οι κερκυραίοι έδειξαν την αγάπη τους όταν, δημιουργώντας την 18 Νοεμβρίου 1890 μια ακόμη φιλαρμονική, την ονόμασαν προς τιμήν του "Φιλαρμονική Εταιρεία Μάντζαρος". Στεγάζεται λίγα μέτρα πιο κάτω από το σπίτι του στην οδό Φιλαρμονικής 23.

Για πολλά περισσότερα, ας μιλήσει η μουσική του.

Η μνήμη του παραμένει αναλλοίωτη. Ειδικά στην πατρίδα του την Κέρκυρα, κάθε πρωί η πόλη ξυπνάει με τους ήχους της μουσικής του, καθώς παιανίζει ο Εθνικός μας Ύμνος στο ΝΑΣΚΕ και κάθε απόγευμα το ίδιο, στην υποστολή της σημαίας.

Ένα μικρό μελωδικό ραντεβού με τη μνήμη και την ιστορία.

ΦΩΤΟ - ΥΠΟΓΡΑΦΗ: ΜΑΓΔΑ ΔΗΜΟΥΔΗ, εικαστικός